AKSARAY İLİNİN İLÇE YAPILMASI VE NEVŞEHİR BÖLGESİNE ETKİSİ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Bir Selçuklu şehri olan Aksaray, 13 Ekim 1920 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığını yaptığı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından vilayet olarak ilan edilmiştir. Arapsun olarak bilinen Gülşehir Kazası da O tarihte Aksaray vilayetine bağlıdır. 13 Yıl il olarak kalan Aksaray 20 Mayıs 1933 de TBMM’nde kabul edilen 2197 sayılı yasayla kaza yapılarak Niğde Vilayetine bağlanmıştır. Aynı kanunla 7 il lağvedilmiş, bazı illerin adı değiştirilmiş bazı iller birleştirilmiştir. Aksaray’ın neden il iken ilçe yapıldığına dair kanunda net bir gerekçe mevcut değildir.
22 Mart 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi haberi
27 Mayıs 1933 gün ve 2511 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 2197 sayılı kanuna göre;
Madde 3 — Aksaray Vilâyeti lâğvolunmuştur. Aksaray kaza haline konularak Arapsun Kazasile birlikte Niğde Vilâyetine ve Şerefli Koçhisar Kazası Ankara Vilâyetine bağlanmıştır,
Madde 4 — /Niğde Vilâyetine tâbi Ürküp Kazası bu günkü teşkilâtile Kayseri Vilayetine bağlanmıştır.
2197 sayılı kanun Gülşehir ve bugünkü Acıgöl ilçelerine bağlı pek çok belde ve köyü de Aksaray vilayetinden alıp Niğde Vilayetine bağlamıştır. Gülşehir ve Acıgöl köylerinde yaşayan büyüklerimizin nüfus cüzdanlarında Niğde vilayeti yazılıdır. Bu durum 1954 yılında Nevşehir’in il yapılmasına kadar devam etmiştir.
Aksaraylılar, vilayetlerinin kaza yapılması durumunu pek de hazmetmemişler, 1927 yılında vilayet Binası olarak yapılmasına başlanan 1929 da açılışı yapılan ve daha sonra kaymakamlık binası olarak kullanılan bina da yazılı olan “Aksaray Vilayeti” yazısını silmemişlerdir. Uzun çabalar, nüfus artışı ve coğrafi konumda nüfus yoğunluğu ile ilgili değişmeler dikkate alınarak Aksaray tekrar 15.06.1989 gün ve 3578 sayılı kanun ile Niğde’den ayrılarak il statüsü kazanmıştır.
Bu tür rütbe tenzillerinin bölge de yaşayan insanlar arasında da huzursuzluk yarattığı açıktır. Bu nedenle Niğdelilerle Aksaraylılar arasında olumsuz sayılabilecek gerilimler yaşanmıştır. Benzer bir gerilimin Aksaraylılar ile Şereflikoçhisarlılar arasında yaşandığını da söylemek mümkündür. Yine Ürgüplüler , Osmanlı döneminde büyük bir kaza iken kendisine bağlı Muşkara isimli bir köy olan Nevşehir’in Damat İbrahim Paşa tarafından büyütülerek kaza yapılmasını benimsememişlerdir.
Gülşehirli Karavezir Paşa’nın Avanos’un kaza statüsünü kaldırıp köy yapması ve Gülşehir’i kaza yapması iki ilçe arasında kavgalara neden olmuştur.
Aksaray vilayet olmayı neden kaybetti sorusuna Aksaraylılar da yıllarca cevap aramışlardır. “Genelde halk arasında Vehbi Bey’in Atatürk’e suikast girişiminden dolayı Aksaray’ın ceza aldığı bilgisi dolaşır Fakat konu ile alâkalı herhangi bir belgeye hatta bilgi kırıntısına bile ulaşılamamıştır. Yine Vehbi Bey bahsedilen suikast hadisesinden sonra Aksaray’ın vekilidir. Kısacası, “Vilâyetlik Neden Gitti?” sualine, hükümet bütçenin yetersizliğini ve tasarruf için yapıldığını göstermiştir.”(Mustafa Fırat Gül,16 Ocak 2019 Yeni Aksaray Gazetesi)
Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşanan ekonomik sorunlar sebebiyle hükümetin tasarruf tedbirleri aldığı bilinmektedir. Bu kapsamda 30 Mayıs 1926 tarihli ve 877 sayılı kanun ile Cumhuriyet tarihinin ilk geniş çaplı Teşkilatı Mülkiye kanunu yürürlüğe konmuştur. 11 vilayet lağvedilerek kaza haline getirilmiş ve vilayet sayısı 63’e indirilmiştir. Lağvedilen bu vilayetler arasında Ardahan, Beyoğlu, Çatalca, Dersim, Gelibolu, Genç, Siverek, Üsküdar, Ergani, Kazan, Muş’ta bulunmaktadır.
Aksaray uzun uğraşlar sonunda uzun süre 67 olan il sayısına bir eklenmek suretiyle 68 plakayı kazanan ilk il olmuştur.
