BABA YUSUF TÜRBESİ/DOĞALA KÖYÜ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Derinkuyu Doğala Köyü, değişik kültürlerin kendine yerleşim alanı seçtiği, harman olduğu köylerimizden birisidir. Selçuklu yol güzergahı üzerinde kurulmuş olup Doğala Han diye bilinen ama yeterince korumadığımız bir kervansarayda bu köyümüzdedir. Selçuklulardan önce bölge de Hıristiyan ahalinin yaşadığına dair tarihsel kalıntılar mevcuttur. Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşması için çabalayan ve “Horasan Erenleri” olarak bilinen Baba Yusuf mevcut belgelere göre bu köyde yaşamıştır.
Baba Yusuf ’un Horasan’dan bu bölgeye gelen yedi kardeşten biri olup, bugünkü Nevşehir Derinkuyu ilçesine bağlı Doğala köyünün kuzeydoğusundaki Erdaş Dağı civarında yaşadığı şeklinde bir inanış vardır. Diğer kardeşlerinin ise Âşık Dede, Hicim Baba, Ese Dede, Karaşık Dede ve Ramazan Dede olduğu kabul edilmektedir.( Ali Kozan,Sözlü ve Yazılı Tarihe Göre Nevşehir Bölgesinde Horasan Erenleri Olarak Bilinen Şahsiyetler,Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi Gazi Üniversitesi, 2012/61)
Baba Yusuf mezarı, Derinkuyu sınırları içerisinde Doğala Köyü yakınlarında yer alan ErdaşDağı’nda büyük taşlardan oluşan genişçe bir alandadır. Türbe mezarının kitabesi olmayan, define avcıları tarafından kazılmış ve yapısı bozulmuş bir mezardır.
Mevcut bilgilere göre Baba Yusuf Erdaş Dağı’nda tarımla uğraşmıştır. O zamanlar Erdaş Dağı’nda alıç,meşe ve ardıç ağaçları varmış ancak şimdi ise sadece meşe ağacı bulunmaktadır.
Baba Yusuf ’un buraya yöre halkına İslamiyeti anlatmak için günümüzde Özbekistan sınırlarında yer alan Taşkent veya Buhara bölgesinden geldiğine inanılmaktadır. Baba Yusuf ’un Erdaş Dağı’nda tarımla uğraştığı, sabanının demirinin bronzdan olduğu, sabanını çeken hayvanların geyik olduğu, asasının kendi başına dik durduğu ve bazen yılan şekline dönüştüğü, sabanının ve geyiklerinin kendi başlarına çalıştıkları şeklindeki rivayetler, sözlü gelenek çerçevesinde anlatıla gelmiştir. Baba Yusuf ’un Hasan Dağı’na adını veren Hasan Ağa ile irtibat kurduğu da sanılmaktadır. Nitekim Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan bir belgede Nevşehir’de Baba Yusuf Hakiki Vakfı adıyla bir vakıftan söz edilmektedir (VGM Defter, 4162/105).
Yöre halkı türbeyi adak adamak ve değişik taleplerde bulunmak amacıyla ziyaret etmektedir. (Turgay Kabak,Derinkuyu Yöresi Halk İnanışları,Hacı Bektaş-i Veli Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans tezi.)
Bir çok kültüre beşiklik etmiş bugünkü Doğala Köyü’nün İbiş oğulları,Avşarlar,Paşalar,Kaymaklar diye anılan ve değişik yerlerden gelip yerleşen sülaleler tarafından.300-400 yıl önce kurulduğu sanılmaktadır(Doğala Köyü Derneği İnternet Sitesi).
Doğala Köyü’nde yeterince turizmin hizmetine sunulmamış çok sayıda tarihi kalıntı mevcuttur.
Selçuklu Kervansarayı,Selçuklular döneminde Doğan Han tarafından yaptırıldığı söylenen bu kervan saray, kemerlerden oluşan bir yapıdır. Bugün ise okul yapımı için taşları sökülmüş harabe haline gelmiştir.
Doğala Kalesi de köyün tarihi bir kalıntısıdır. Romalılar döneminden kalmadır.
Tıraz Yer Altı Şehri,dağın eteğinde oyularak inşa edilmiş,7-8 kattır. Derinkuyu,Kaymaklı ve Özlüce yer altı şehirlerine benzemektedir. Su dolu olması sebebiyle kullanıma açık değildir.
Tarihi Doğala Camisi, yapı üzerinde yer alan inşa kitabesine göre H.1282/M.1866 yılında Dârüs-saade Ağası Râsim Ağa tarafından inşa ettirilmiştir( S. Erçin Koçer, ZfWT, vol 7 No 3,2015)
Tarihi değerlere ve kültüre sahip çıkmak herkesin görevi olmalıdır.
Tüm Anadolu köylerinde olduğu gibi Doğala’da köyden kente göçten nasibini almıştır. 2007 yılında 1105 kişinin yaşadığı köyde 2019 yılında 744 kişi yaşamaktadır.
