Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nevşehir’de Bankacılık Faaliyetleri; Nevşehir Bankası T.A.Ş Ve Ürgüp Zürra Ve Tüccar Bankası T.A.Ş*

Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nevşehir Bölgesinde Kurulan Yerel Bankalar
 

1. Nevşehir Bankası TAŞ

Bakanlar Kurulunun 9 Kasım 1926 tarihinde aldığı kararla Nevşehir Bankası Türk Anonim Şirketi (T.A.Ş) kurulmuş 10 Şubat 1927 tarihinde 100 bin lira sermaye ile banka faaliyetlerine başlamıştır. Banka’nın kurucu üyeleri arasında ismi geçen ve aslen Nevşehirli olan Niğde milletvekili Atatullah Ata Bey’in hükümet nezdinde, bankanın kuruluş kararının alınmasında etkili olduğu söylenebilir. Çünkü Osmanlı Meclis- i Mebusan üyesi olarak I. Meclis’e katılanAtaullah Bey, ölüm tarihi olan 1931 yılına kadar II. ve III. Yasama dönemlerinde de Niğde Milletvekilliği yapmış ise de mecliste daha çok Nevşehir’in sorunlarını dile getirmiştir.

Ata Bey’in girişimi ile Nevşehir Bankası Türk Anonim Şirketi adıyla bir banka kurulması kararlaştırılmıştır. Bakanlar kurulunun 9 Kasım 1926  tarihinde aldığı karar ile 100 bin lira sermaye ile kurulan banka, 15 10 Şubat 1927 tarihinde  bankacılık faaliyetlerine başlamıştır.  Banka’nın kurucuları arasında Ata Bey de bulunmaktadır.
 
Nevşehir Bankası’nın kurucu üyeleri arasında Ataullah Ata Bey’den başka şu isimler yer almaktadır: “Ali Beyzade Nail, Çavuşzade Eyüp, Kolağasızade Ali Rıza, Küçük Halil zade Fehmi,Kolukısazade Hafız Ömer, Ahmet Hakkı Paşa, Tatarzade Hacı İsmail, Hacı Çavuşzade Hacı Salih,vd.’
 
Mukavelenamesinde ismi “Nevşehir Bankası Türk Anonim Şirketi” olarak belirtilen bankanın merkezinin Nevşehir olduğu, gelecek tarihlerde ülke
içinde ve dışında da Şubeleşmeye gidilebileceği ve herhangi bir olumsuzluk olmadığı takdirde faaliyet süresinin 21 yıl olacağı kararlaştırılmıştır. Bakanlar Kurulu’nda alınan karara mütenasip olarak bankanın kuruluş amacı, mukavelenamesinde şu Şekilde belirtilmiştir; Nevşehir bölgesindeki tüccar, sanatkâr ve ziraatçılara uygun şartlarda kısa vadeli borç vermek, zirai alet ve edevat imal ve tamir etmek üzere imalathane açan kişi veya şirketleri desteklemek ve bilumum bankacılık işlemlerini gerçekleştirmektir. Hisse senetlerinin Türkçe tanzim edileceğinin vurgulandığı mukavelename de Nevşehir Bankası’nın yürüteceği işlemler, yükümlülükleri ve yönetim organizasyonu dönemin bankacılık mevzuatına göre düzenlenmiştir. 

Kuruluşundan itibaren bölge ekonomisine katkı sağlamayı amaç edinen Nevşehir Bankası’nın faaliyette bulunduğu yıllara ait bilanço bilgilerinin tamamına ulaşılamamıştır. Ancak mevcut iki yıllık bilanço verisindeki kâr oranlarındaki artıştan, bankanın hızlı bir şekilde büyüdüğü anlaşılmaktadır. Ana sözleşmede öngörülen 21 yıllık süre 31 Aralık 1947 tarihinde sona erdiği için bankanın tasfiyesine karar verilmiştir.

2. Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş.

Lozan Antlaşması çerçevesinde gerçekleştirilen nüfus mübadelesi ve göçler ülkede ticaretve bankacılık faaliyetleri ile uğraşan Rum ve Ermeni vatandaşların nüfuslarında hızla bir azalmaya neden olmuştur Ekonominin işlerliğini devam ettirebilmesi için Rum ve Ermenilerin boşalttığı bualanının doldurulması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

İzmir İktisat Kongresi sonrasında yürütülen liberal politikaların bir ürünü olarak 1923-1929 yılları arasında Türkiye’de 27 adet banka kurulmuştur. Bu bankalar milli bir özel sektör oluşturma gayreti çerçevesinde milli sermaye ile kurulan bankalardır. Bu dönemde kurulan bankalardan birisi de Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş.’dir.

Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş., kuruluĢ izin belgesine göre 29.03.1927 tarihinde bölgenin ileri gelen tüccar ve büyük toprak sahipleri tarafından, merkezi Ürgüp olmak üzere kurulmuştur.

Kurucuları arasında dönemin Niğde Mebusu Ataullah Bey, Halit Hami Bey, Miralay Galip Bey, Ebubekir Hazım Bey, Ürgüp Belediyesi, Ticaret Odası ve Muallimler Birliği yer almaktadır.

Bankanın idare meclis başkanı olarak İsmail Bey seçilmiştir. 21 yıl süre ile kurulan bankanın sermayesi  30.000 TL olarak belirlenmiş, bunun da  12.353 lirası ödenmiştir. 5 lira kıymetinde 6000 hisse senedi basılmış, müessis hisse adedi ise 60 adet olarak kararlaştırılmıştır.Temettü tevzi oranları ise şu şekilde belirlenmiştir: Bedeli tesviye olunan sermayeye % 6 ihtiyata,% 5 idare meclisine, % 5 müdür ve memurlara, %5 müessislere, % 70 ikinci temettü hissesi olarakhissedarlara verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile ekonomide takip edilen milli iktisat politikalarının bir sonucu sermayenin millileştirilmesi hedeflenmiştir.  Özel sermaye birikiminin yetersiz olduğu bu dönemde esnaf, çiftçi ve tüccarın sermaye ihtiyacını karşılamak üzere yerel bankalar kurulması bu düşüncenin bir ürünüdür. Böylece sermaye ve finans alanında gayrimüslimlerin yerini Türklerinalması amaçlanmıştır.

Türkiye’de milli bankacılığın gelişmeye başladığı bu dönemde Nevşehir ve Ürgüp’te yerel bankacılık faaliyeti başlamıştır. Bölgedeki Rum ahalinin  mübadele ile gönderilmesinden sonra sermaye ve bankacılık alanında oluşan boşluğu doldurmak amacıyla bölgenin ileri gelen tüccar ve toprak sahipleri tarafından kurulan Nevşehir Bankası T.A.ş. ile Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası T.A.Ş. 21 yıllık faaliyetleri boyunca bölgeye hizmet vermişlerdir. Kıtlık ve don gibi doğal afet dönemlerinde çiftçiye verdiği kredilerle bölge ekonomisine önemli katkılar sağlamışlardır. Ancak zaman içinde güçlü ulusal ve yabancı bankaların ülke genelinde yaygınlaşması yerel bankacılığınönünü tıkamış, rekabet edilemez duruma gelinmiştir. Bu süreçte hissedarlar arasında çıkananlaşmazlıklar da bu bankaların faaliyetlerinin sonlanmasına yol açan diğer bir etken olaraksöylenebilir.Bankalar hakkında kaynaklar oldukça yetersizdir. Özellikle Ürgüp Belediyesi, Ürgüp Zürrave Tüccar Bankası T.A.Ş.’nin kurucu ortaklarından birisi olmasına rağmen Ürgüp Belediyesi’nin arşivinde banka ile ilgili hiçbir belge bulunamamıştır. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bankaların kuruluş izin belgeleri ve kütüphanelerdeki bankaların Kuruluş Esas Mukavelenameleri dışında belgeye rastlanmamıştır. Ayrıca Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bölgede faaliyet gösteren sarraf ve bankerler hakkındaki belgeler bölgenin ekonomik yapısını göstermesi açısından önemlidir.

Bankaların kuruluş sözleşmelerinde yer almasına rağmen yurt içi ve hatta yurt dışında herhangi bir Şube tesis ettiklerine dair bir bilgiye rastlanılamamıştır. Bölgesel faaliyet gösteren ve yerel sermayenin desteği ile kurulan bu bankaların bölgenin kalkınmasına yaptıkları katkınınyanında yakın dönem Türk bankacılık sisteminin anlaşılması açısından önemli birer örnek oldukları düşünülmektedir.

Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası Türk Anonim şirketi’a Ait Mühür 

Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası Türk Anonim şirketi’ne ait Makbuz

Kaynak: 

Emin ÖZDEMİR ** Ali ÇAKIRBAŞ 

Nevşehir Arşivi: A.MKT.DV. 134 63 2 Sarraf Damadoğulları Ohannes ve Mıgırdıc’ın Nevsehirli Ömer’de olan alacaklarının tahsili. 1275 C 03