Doğa, tarih, büyüleyici hava, sessiz vadileri, insanın nefesini kesecek güzellik, Peribacaları, kayalara oyulmuş evleri bağrında yaşatan ilimiz Nevşehir'in tarihini sizlerle paylaşmak istedim.
1-Gülşehir,1584 yılında Uçhisar nahiyesine bağlı 30 hanelik bir köydü.
2-Kapadokya'nın “güzel atlar ülkesi” anlamına gelen adı Asurluların mirasıdır.
3- Nevşehir tarih boyunca farklı dönemlerde farklı isimlerle tanınmıştır
1.Nevşehir :Nissa (Hititler dönemi)
2.Soandos (Bizans Dönemi)
3.Muşkara ( Osmanlı dönemi )
4-Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır.
5-Tüf kayaları arasında yaşayan,yöre halkının kaya kertişi adını verdiği Avrupa'nın ikinci büyük kertenkelesi Agama Stellio bu yörede yaşamaktadır.
6-Bir gece hayvanı olarak tanınan ve aslında çöllerde yaşayan Arap Tavşanı bu bölgeye özgü hayvanlar arasında yer almaktadır.
7-Bölgenin doğasına özgü ,dünyada Nevşehir'in kırsal alanında yaşayan sadece Zygaena Kapadokia adlı kelebek türü , kelebek koleksiyoncuları arasında aranılan türlerden biri olarak bilinmektedir.
8-Kurugöl kasabasında bulunan yeraltı şehrinin su ihtiyacı 4 km mesafedeki bir kuyudan temin edilmekteydi.
9-17.yüzyıla kadar Nevşehir Ürgüp'e bağlı 18 hanelik bir köydü .
10-1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir, Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun dinlere göre dağılımı :
1-Müslüman : 79.249
2-Ortodoks Rum :15.987
3-Ermeni Gregoryen : 905
Toplam : 96.141 kişi
11-1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı :
1-Müslüman :55.207
2-Ortodoks Rum : 11.397
3-Ermeni Gregoryen : 485
4-Protestan : 20 5-Katolik : 34
Toplam : 67.143 kişi
12-Nevşehir'in en eski yerleşim yeri kalkerli bir yapıya sahip olan Civelek Mağarası'dır.
13-1514 yılında Yavuz Sultan Selim ,Çaldıran Seferi sırasında bölgeden geçerken Özkonak'ta bir köprü yaptırır.
14-1071 tarihinden sonra Nevşehir ve çevresine Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt, Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek ,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar yerleşmişlerdir.
15-Moğol hükümdarıyla anlaşmazlığa düşen Selçuklu Sultanı 3. Alaaddin Keykubat Ürgüp yakınlarındaki bir mağaraya sığınmıştır .
16-Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim, antik adı Tomisson olan Damsa Çayı'nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir.
17-Şemsettin Sami 1888-1900 yıllarında yazdığı Kamus- ül Alam adlı tarih ve coğrafya ile ilgili eserinde Ürgüp'te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir.
18-Avanos yakınlarındaki ünlü Çeç tümülüsü 32 metrelik yüksekliği ile Gordion , Nemrut , Karakuş gibi Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biridir.
19-Gülşehir Açıksaray'daki manastırlarda Papazlar ,rahiplerce yetiştirilip başka yerlerde din görevlisi olarak çalışmışlardır.
20-1994 yılında yapılan araştırmalarda Gülşehir nüfusa kayıtlı bir Hıristiyan'a rastlanmış ancak bu kişinin sonradan Müslüman olduğu öğrenilmiştir.
21-Gülşehir – Gökçetoprak Köyünde yer alan Zeus Sunağı Kapadokya Bölgesi'nde yer alan tek sunaktır.
22- Selçuklular ve Osmanlıların yeraltı şehirlerini askeri amaçlı kullandıkları sanılmaktadır.
23-Yeraltı şehirleri hakkında en eski yazılı kaynak Xenophon 'un Anabasis adlı kitaptır.
24-Nevşehir çevresindeki yeraltı şehirlerinde sadece Tatlarin yeraltı şehrinde tuvalet bulunmaktadır.
25-Yeraltı şehirlerinin en yaygın kullanımı Bizans Dönemi'nde olmuştur.
26-Nevşehir Damat ibrahim Paşa Camii yapımı biterken artık taşlar ile Kaymaklı Kurşunlu Camii yaptırılır
27-Derinkuyu Yeraltı şehri yaklaşık yüz bin kişilik bir topluluğun barınma yeme,içme,savunma ihtiyacını karşılayabilecek düzeydedir.
28-Gökçetoprak Yeraltı şehrinin içinde 25 m. derinlikteki su kuyusunda halen su bulunmaktadır.
29-Mazı Yeraltı şehrinin girişinde Friglere ait kare mekanlı bir tapınak ve Kibele'nin kutsal işaretleri yer almaktadır.
30-Beşgen planlı Nevşehir Kalesinin 42 mazgal,4 burcu, arkada ve önde iki kapısı vardır.
31-Uçhisar Kalesi'ni Bizans derebeyleri şato olarak kullanmışlardır.
32-Yeraltı şehirlerinin bazılarında katlar arası haberleşmeyi sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır.
33-Osmanlı sultanları sarayda Tuzköy kasabasında çıkarılan tuzları kullanırlardı.
34-Gülşehir'e bağlı Tuzköy kasabasında 50 milyon ton tuz rezervi tuz bulunmaktadır
35-Şeker hastalığı olarak bilinen diyabetin , dünyada ilk defa Bizanslılar döneminde Nevşehir’de yaşamış olan Doktor Aretius tarafından isimlendirilmiştir.
36-ilimizin 60 tane yeraltı şehri bulunmaktadır.
Derleyen: Tuncay Yıldırıcı