NEVŞEHİR KOZLUCA KÖYÜ YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Doç.Dr. Faruk GÜÇLÜ

Nevşehir ili Acıgöl ilçesi Kozluca Köyü eski bir Tabal Krallığı yerleşim bölgesi ve Hıristiyan ahalinin yaşadığı bir köy iken özellikle Damat İbrahim Paşa’nın gayretleriyle bölgeye göçer Türkmen aşiretlerinin yerleştirildiği bilinmektedir. İlk gelen aşiret “Memişliler” olup Kozaklı’nın Kalecik köyünden göç etmişlerdir. Daha sonra Kurutlular, Baraklar ve Gökler isimli büyük aşiretler köye yerleşmiştir. Köyün kurucusu Aşık Memiş’tir.

Köye ilk gelen aşiretler mağaralara yerleşmişler daha sonraları da kendilerine odalar ve evler yapmışlardır. Kendilerinden önceki kavimlerinde mağaralar içinde yaşadıkları özellikle Ardıçlı bölgesinde yok olmuş mezarlardan, Taşkesti bölgesinde bir kaya mezarından anlaşılmaktadır. Eski dönemlerde insanların yaşadığı anlaşılan çoğu mağaralar halen bazı aileler tarafından hayvan ahırı olarak kullanılmaktadır. Selçuklu döneminde bölgeye geldiğine inanılan Horasan erenlerinden Hasan Dede Türbesi de Kozluca ile Yuva Köyü arasındadır.

Kozluca Köyü ile Gökçetoprak ve Çullar Köyü orta noktasında bulunan ŞAHNA ismi verilen ve bugün toprakla dolmak üzere olan bir yeraltı şehri de mevcuttur. Bu yer altı şehrinin temizlenerek turizme kazandırılması gereklidir.

Bilindiği kadarıyla köyde eskiden yaşayanlara ait yöre adları anımsanmamaktadır. Mevcut isimler köye yerleşen Türk ve Müslüman kökenli aşiretlerce verilmiştir. Tespit edilebilen yer adlarını irdelemek gerekirse;

AKDAM : Ak, beyaz; dam, toprak ev anlamındadır. Azerbaycan’da bir şehir (Ağdam) ve Adana’da bir mahalle adı da “Akdam”dır. Kozluca Köyünde köy yerleşimi karşısında yer alan bir tepe bölgesinin adı da Akdam’dır. Adın nereden geldiği bilinmemektedir. Ancak tarlalar altında kalmış eski evlere rastlanmıştır.

AKGEDİK : Ak, beyaz; gedik ise tepeden aşılabilen daha alçak yer anlamındadır. Muğla, Manisa, Tarsus, Gümüşhane illerinde bu ismi taşıyan köyler vardır. Bugün üzüm bağlarının bulunduğu bölge Göbekli Tepesi’nin arkasındaki tarlalara ulaşmak için kullanılan bir yol olarak kullanılmaktadır. İsmin de buradan geldiği sanılmaktadır (Kaynak kişi; Mehmet Ali Güçlü).

ARDIÇLI : Köyün karşısındaki “aşağı ve yukarı” diye ikiye ayrılan Ardıçlı bölgesinde ilk zamanlarda ardıç ağacı olduğundan bu ismi aldığı düşünülmektedir (Kaynak kişi; Ali Bilen). Hatay’ın Hassa ilçesinde bağlı bir beldenin adı da Ardıçlı’dır. Bugün bölgede ardıç ağacı kalmamıştır.

ARMUDLARIN ALTI : Köy içinde eski mezarlığın altına bulunan armut ağaçlarının oluşturduğu gölgeli bölgeye verilen isim.

AŞTIK : Bir tepenin aşıldığı yer anlamına gelmektedir. Bu amaçla da yöreye bu ismin verildiği sanılmaktadır.

BALLIK : Köyün Yuva Köyüne bakan kayalık kısmın alt yamaçlarına verilen isimdir. Bal üretilen yer anlamındadır. Eskiden arılar ve ağaçların çok olduğu bir bölge olduğundan buraya “ballık” isminin verildiği sanılmaktadır (Kaynak kişi; Mustafa Göktaş).

BÖĞÜRTLEN : Köy içinde Kale Mahalle alt kısmındaki çeşmenin olduğu bölgeye verilen isimdir. Böğürtlen bitkisinin yaygın olmasından bu ismin verildiği sanılmaktadır.

BÜYÜKÇAYIR : Köy ile Bölükviran Köyü arasında bulunan vadideki sulak alana verilen addır. Eskiden atların ve hayvanların otladığı çayırlık alanlar olduğundan buraya Büyükçayır adı verildiği sanılmaktadır.

ÇAĞŞAK : Yumuşak kayalık anlamındadır. Kozluca Köyünde çok su çıkan ve adına Öz de denilen yöreye verilen isimdir. Osmaniye ve Sarız ilçelerinden aynı isimli köyler bulunmaktadır.

ÇİTÇİR : Ne anlama geldiği belirlenememiştir. Muhtemelen şive değişikliği ile “çiftçir” yani çift sürülen yer sözcüğünden türemiş olduğu düşünülmektedir. Dölek isimli düz tarlaların olduğu bölgenin üst kısmında bir yöreye verilen isimdir.

ÇÜLLÜ GÖLÜ : Çüllü sözcüğünün nereden geldiği ve ne amaçlı kullanıldığına dair somut veri yoktur. Bu bölgede bulunan küçük göl ile birlikte bu isim verilmiştir.

DAMLAMACIK : Su sızıntısının olduğu bir bölgeye verilen isim.

DARIOYAN : Darı, buğdaygillerden bir bitkinin adıdır. Çoğu yörede mısıra da darı denilmektedir. Darıoyan isminin eski dönemlerde darı ekilen bölgede darıya zarar veren haşeratın olduğu bölge anlamına geldiği sanılmaktadır.

DOLAMAÇ : Viraj ve yokuş yukarı anlamındadır. Kozluca Köyü çıkışında Bağlıca Köyü yolu üzerinde bulunan meyilli ve yokuş bir bölgeye verilen isimdir.

DÖLEK : Köyün önemli ve verimli tarlalarının bulunduğu düz alana verilen isimdir. Dölek TDK sözlüğünde basmak, durmak olarak tanımlansa da köy yerel dilinde düzlük anlamındadır. Bu bölgeye “dölek” ismini verenlerin düzlük, ova anlamında bu ismi verdikleri düşünülmektedir.

GÖBEKLİ : Göbekli Tepesi, Kozluca Köyünün tam karşısında Göstesin Köyüne doğru giderken yer alan bir tepenin adıdır. Bu tepeden dolayı bölgeye o ismin verildiği sanılmaktadır.

GÖBEKLİNİN ARDI : Göbekli Tepesinin arkasında kalan kısma (bağlık alan) verilen isimdir.

GÖ KELİ : Yeşil sınırların olduğu bir yöre için konulan isim.

GÖZEK : Yöreye, su pınarlarının topraktan çıktığı yere, göz, göze ya da Gözek denilmektedir. Bölgede çok sayıda su pınarı vardır. Bu nedenle yöreye bu ismin verildiği sanılmaktadır (Kaynak kişi: İzzet Göğüş).

HARMANYERİ : Tarımla uğraşan köyde harman olarak kullanılan bölgeye verilen isimdir.

HARİM : Sebze ve meyve bahçesi anlamındadır. Köyün içinde sebze bahçesi olarak kullanılan yere verilen isimdir.

KALENİN ALTI : Bağlıca Köyüne giden yolun üst kısmında yer alan kayalık yerin alt kısmına verilen isim.

KAŞ : Dölek bölgesinde dağ ile düz tarlaların arasında kalan bol keli (sınır) olan bölgeye verilen isimdir. İnsan kaşına benzetilmesinden kaynaklandığı sanılmaktadır.

KARAAĞIL : Eskiden hayvan ağıllarının olduğu bölgeye verilen isim.

KARADAĞ : Köyün tam karşısında bulunan ve Aksaray ile Nevşehir sınırını da oluşturan Karadağ isminden kaynaklanan yörenin adıdır. Karadağ isimli bir devlet olduğu gibi çok sayıda yöre ve dağ adı da vardır.

KARTAL TEPESİ : Köyde eskiden yırtıcı kuşların ve vahşi hayvanların da yaşadığı bilinmektedir. Kartalların çok sayıda olduğu bir bölge olması sebebiyle köyde bu yöreye söz konusu ismin verildiği sanılmaktadır.

KELBELİN BAŞI : Kelbel, kıraç ve sulak olmayan verimsiz tepede olan yer anlamındadır. Böyle bir tepeye verilen isimdir.

KIRGI : TDK sözlüğünde farklı anlamlar içerse de, Kırgı, Kıravga yörede susuz ve verimsiz topraklar için kullanılan bir deyimdir. Kozluca Köyü ile Bağlıca ve Bölükviran Köyü arasında bu ismin verilmesinde susuz bölge olmasının etken olduğu sanılmaktadır.

KIRKPINAR : Çok sayıda su pınarının olduğu bölgeye verilen isim.

KIYIN ALTI : Kıyının kenarı ya da altı sözcüğünden türediği sanılmaktadır. Köyün kenarındaki dere bölgeye verilen isimdir.

KÖÇEK TEPESİ : Köçek, yerel düğünlerde oynayan erkeklere verilen isimdir. Köçek Tepesi isminin neden verildiği kesin bilinmemekle birlikte, komşu köyden gelin getirme esnasında köyün sınırlarına girince seymen alayının oynadığı bölgeye verilen isim olduüu söyleniyor (Kaynak kişi; Asım Polatlı).

KÖR EMİNİN DERE : Kırgı bölgesinde üzüm bağlarının bulunduğu bölge verilen isimdir.

KÖPRÜ : Köyün alt kısmında akan çayın üstüne yapılmış taş köprüden dolayı bu ismin verildiği sanılmaktadır.

KURT DERESİ : Aksaray iline yakın Kürt köylerinin sınır bölgesinde bol miktarda toprakta yaşayan küçük kurtçukların olduğu bölgeye (vadi şeklinde) verilen isimdir.

KURTLUCA : Bitki ve sebze haşerelerinin çokça olduğu bir tarım bölgesine verilen isim.

KURU MUSLUK : Köyün Dölek adını verdiği, daha önce çeşme olan ve suyu kuruyan bölgeye verilen isimdir (Kaynak kişi; Osman Baraklı).

KUYULU TARLA : Dölek semtinde, içinde sulama kuyusu bulunan bir bölgeye verilen isimdir.

SEKİ : Büyükçayır ve Akdam bölgesi arasında meyilli engebeli yere verilen isim.

SULU BAĞ : Köyün içinde sulak bir alana verilen isimdir. Bağ sözcüğü yörede bahçe olarak da “bağ-bahçe” şeklinde kullanıldığından bu ismin verildiği sanılmaktadır.

ŞAHNA : Kozluca Köyü ile Gökçetoprak Köyü arasında yer alan yeraltı şehrinden dolayı bu bölgeye bu ismin verildiği sanılmaktadır.

TAŞIN BAŞI : Köyün yerleştiği alanın üst kısmında bulunan kayalık ve volkanik alana verilen isimdir.

TAŞ KESTİ : Yuva yolu üzerinde sağda kayalık alanda taş çıkarılan bölgeye verilen isim.

TİLKİ DELİĞİ : Karadağ’ın yamacında tilki yuvalarının çokça olduğu bölgeye verilen isim.

TUZ TAŞI : Toprağında aşırı miktarda tuz bulunan Bağlıca Köyüne yakın bir bölgeye verilen isimdir.

YAMAÇ : Köyün tam karşısında bulunan tepelik alana verilen “karşı taraf” anlamına gelen isimdir.

Yararlanılan Kaynaklar:

a- Kitap ve Makaleler:

Bayram Durbilmez/Fatma Tekin ; Nevşehir Yöresi Yerleşim Adları Üzerine Bir Değerlendirme, Folklor / Edebiyat Dergisi, 2014 sy: 77

Faruk Güçlü; Nevşehir Folklorunden İzlenimler, Günorta Yayını, Ankara 1994

Faruk Güçlü; Kozluca Köyü, Ürün Yayınları, Ankara

TDK; Türkçe Sözlük, Ankara

b- Kişiler:

Ali Bilen Köy halkından

Asım Polatlı ”

İzzet Göğüş ”

Mehmet Ali Güçlü ”

Mustafa Göktaş “

Osman Baraklı ”