Nevşehir'in 'Türkmen Köyleri

Nevşehir’de boy gösteren Herikli Türkmen aşiretine ait bireyler, birçok bölgeye dağılmış durumda. Şimdi birçoğumuz hangi soydan ve boydan geldiğimizi bilmiyoruz.

İşte Türkmenlerin yayılışı ve Nevşehir’e yerleşim aşamaları;

Harikli:Herek Oğulları,Herek Uşağı, Hörki,Harikan,Herecli,Herekli,Herikli ,Hereke,Hareke,Heriki, Herekyan adlarıyla da tanınır.Sis Avşarlar’ından Doyranlı’ya mensuptur.Cemaatin 1519 tahririnde adı geçmiyor.1523-4’te 51 hane ,12 mücerret(bekar),3350 akça hasılı olan cemaat defter harici kaydedilmiş ve Altunini mezrasında ziraat yapıyordu. 1525-6’da 75 hane,18 mücerret,1 sipahi-zade,3350 akça hasıl, 1536-7’de 77 hane,29 mücerret,3648 akça hasılı vardı ve Dulkadir Sancağı’nda Yumruktepesi mezrasında ziraat yapıyordu. Günümüzde Ceyhan ilçesinde Herekli adında bir köy bulunmaktadır .

Sis bölgesinden dağılan Herikliler,1688-89 yıllarında Kara Şeyhli Avşarı, Beydili ve diğer bazı boylarla birlikte Hısn-ı Mansur (Adıyaman) kasabasında ekili yerleri ve köyleri tahrip edip bir çok kişiyi öldürdüler. Göçebe aşiretler devlet tarafından takip edilmelerine rağmen sürekli ayaklanıyorlardı. 1691 yılında Batı Anadolu’ya yerleştirilen ve şikayet üzere tanzimlerine karar verilen Danişmentli Türkmenler’inden ve Rum İli (Sivas) sakini olan cemaatlerden biri de Bektaş Kethüda,Kara Ömer Kethüda ve Hacı Oğlu Ahmet’e tabi Herekliler’di. Batı Anadolu’daki Herikliler’den önemli kollar burada yerleşip kalmıştır.İzmir’in Seferihisar ilçesinde Hereke (Düzce), Bursa’nın Keles ilçesinde Hereke (Çayören), Tekirdağ’ın Malkara ilçesinde Hereke (Yürük) köyleri ile Rodos adasında Hereke adlı bir yer bunlardan hatıradır. Kocaeli’nin Hereke ilçesini de hatırlatalım. Sivas civarında bulunan Herikliler’in bazılarının da bu bölgede iskan olduklarını söyleyebiliriz. Sivas merkeze bağlı Herekli (Bedirli ) ile Gümüşhane Torul’a bağlı Herek köylerinin yanında Tokat’ın Erbaa ilçesinin de eski adının Herek olması onların yerleşimiyle ilgili bize bilgi vermektedir. Ayrıca Ordu ilinin Mesudiye ilçesinde Herközü köyü de bu obayla ilgilidir.

Ardından Herikliler’i, Nevşehir’e iskan edilen Boynu-inceli Türkmenler’i arasında görüyoruz. Bunlardan durumu iyi olanlar kasabaya diğerleri ise Eyup-İli’ne (ortaköy) (1727 yılı) yerleştirildi. Herikliler, Nevşehir merkezde 79 hane ile iskan oldular (1727-30). Ayrıca çevrede 16 köy kurdular. Bu köyler, Hacıbektaş ilçesine bağlı Karaburna, Karaburç, Kırıklı (Şahinler) ,Kazıklı (Yeşilli),Köşektaş, Kızılağıl, Kayaaltı,,Kozaklı ilçesine bağlı Cağşak , Kalecik, Abdi, Karayanalak (Boğaziçi), Gerce, İmran (kısmen) ,Aylı (kısmen), Halaka kısmen. Gülşehir ilçesine bağlı Karahöyük ,Hacılar , Sığırlı , Yüksekli köyleridir. Onlardan bir kısmının bu iskan sırasında çevre illerde de yayıldıklarını tahmin edebiliriz. Kırıkkale’nin Delice ilçesine bağlı Herikli köyünü bu dağılanlar kurmuş olmalıdır.

Nevşehir’de yerleşen bu Herikliler’in buraya Sis bölgesinden göç ederek geldiklerini anlıyoruz. Bölgede yaptığımız çalışmada Herikli büyüklerinden Ali Bey, bundan 250 yıl önce Kozan’dan geldiklerini dedelerinden duyduğunu söylemişti. Diğer Herikliler de bu düşünceye katılıyorlar. Böylece Nevşehir’de iskan edilen Herikliler’in Sis’ten alınıp Boynu-İncelilere dahil edildiğini anlıyoruz.

Sicillerde Kayseri yöresinde de Herikliler’e rastlanmaktadır. Bunlardan bazı bölüklerin burada yerleştiği tahmin olunabilir. Nitekim Maraş tahrirlerinden Herikliler’in, Pınarbaşı’nın Gökçeköy ve Kösin köylerinde yerleştikleri anlaşılıyor. Günümüzde Sarız’ın Esirlik köyünde oturan Avşarlar, Herekçioğlu adıyla anılıyor. Ayrıca Kuşçu köyünde de kısmen varlar. Bunların lakapları Kıllı’dır. Dadaloğlu bir şiirinde “Oymağın Kıllı” diyor. Boz Avşarların bir kolu Kıllı adını taşıyor. Bunların yörede genel adları ise Türkmenliler’dir.

Herikliler’in doğuya da göç ettiklerini biliyoruz. Nitekim, Diyarbakır Lice’de Herak, Çermik’te Herekli, Hakkari Şemdinli’nin Herki ( Meşelik) gibi köy adları onlardan kalmadır. Günümüzde Hakkari’nin Şemdinli İlçesinin büyük çoğunluğunu Herikliler (bölgede Herki deniliyor ) oluşturmaktadır. Bu Herikliler asıl nüfusun küçük bir kısmını oluşturuyor. Aşiretin büyük bir çoğunluğu sınırlarımıza yakın Irak ve İran topraklarında yaşamaktadırlar. Kuzey Iraktaki en büyük aşiretlerden biri de bu Herikliler’dir. 2.Abdulhamit tarafından Hakkari bölgesinde yaptırılan bir sayımda 4.500 hane Nesturi ile 12 hane Ermeni’ye karşın 30.500 hane Müslüman nüfüs vardı. Bu Müslüman nüfus arasında 500 hanesi Şemdinli Nahiyesinde yerleşik ,3.000 hanesi göçebe olmak üzere 3.500 hane Heriki bulunuyordu. Rus ve İngilizlerin Hakkari’deki Nesturi ve Ermenileri kullanarak iç isyan çıkarma çabalarına karşı 1890’dan sonra kurulması kararlaştırılan Hamidiye Alayları’nın 17,18,19,20,26 ve 39. Alaylarına bu Herikliler’in dahil edildiğini görüyoruz. Herikliler’in bir bölümü Mardin’in Silopi ve Cizre İlçesinde yerleşmiş (Herikan ) ve günümüze kadar varlığını korumuştur. Bu Herikliler Şeyh Sayit İsyanı (1925 ) başta olmak üzere Cumhuriyet Devrindeki isyanlara katılmıştır.

Osmanlı belgelerinde bu cemaatin Adana, Aksaray, Aydın, Barçinli, Boz-Ok, Danişment- Afyon, Eyüpeli, Hacıbektaş , Halep , İzmir, Karaman, Kayseri, Keşan , Kırşehir, Konya,Kütahya, Malatya , Maraş ,Mardin Musul , Nevşehir , Rumeli ,Sis , Sivas, Tekfurdağı – Çirmen, Tokat, Van ,Yeni-İl ve Yenişehir-Aydın bölgelerinde yerleştiği görülmektedir.

…Bu iskan siyaseti sonucu Afşarlar durmadan bölünerek küçük topluluklar halinde çok geniş coğrafya içinde yerleştirilmişler ve başka Türkmen gruplarına dahil edilmişlerdir. Bu parçalanmanın sonucu artık 16.yy son yarısında diğer boylarda görüldüğü gibi Afşarlar’ın başında eski boy beyi aileleri yok olmuş, yerlerini obaları idare eden ağa unvanlı kethüda aileleri almıştır. Bu Kethüda idaresindeki Afşarlar, zamanla çoğalıp eskiden bağlı oldukları oymak adlarını atarak kendi adlarını veriyorlardı. Böylece yeni obalar teşekkül ederken bağlı oldukları büyük Afşar oymaklarının takibi de zorlaşmaktaydı. Ayrıca Afşarlar’a ait bir çok yer adı da böylece silinmiştir. Bunun yanında yeni oluşan obaların adlarında bazı yer adlarına rastlanmaktadır. Giresun Şebinkarahisar’daki Hereke dağı da bu oba ile ilgilidir.