HACIBEKTAŞ İLÇESİNDE TARİHİ ÇEŞMELER
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Nevşehir İl merkezi, Ürgüp İlçesi ve Hacıbektaş ilçesinde çok sayıda korunması gereken tarihi çeşme bulunmaktadır. Nevşehir ve Ürgüp ilçesinde bulunan çeşmeler genelde Damat İbrahim Paşa döneminde yapılmıştır. Hacıbektaş ilçesinde bulunan bazı çeşmeler ise Damat İbrahim Paşa’dan çok daha öncesine ait izler taşımaktadır.
Hacıbektaş ilçemiz ,Osmanlı döneminde Belediyeler Yasası çıktığında ilk belediye olan ilçemizdir. Hacıbektaş Belediyesi, Ürgüp ve Nevşehir Belediyelerinden önce kurulmuştur. İlçenin yerleşim tarihi oldukça eskidir. Bu nedenle ilçe çok sayıda tarihi çeşmeye sahiptir. Bunlardan bazılarını kısaca tanıtmak gerekirse;
AKPINAR ÇEŞMESİ :Alevi-Bektaşi inancı açısından kutsal kabul edilen en önemli çeşmelerden biridir. Çeşme, 1991 yılında tescil edilmiş bir kültür varlığı olup, mülkiyeti Hacıbektaş Belediye Başkanlığı’na aittir. Çeşmenin yukarısında Kadıncık Ana Evi, güneyinde Hacı Bektaş Veli Dergâhı, önünde Suluca Karahöyük ve höyüğün eteğinde de Çamaşır Kaya yer almaktadır.
Çeşme son olarak Anıtlar Derneği tarafından 1961 yılında tamir ettirilmiştir.
ASLAN AĞZI(ARSLANLI)ÇEŞMESİ : Hacıbektaş ilçesinde Bala Mahallesi Kayseri Caddesi'nde bulunan Hacıbektaş Veli Dergahı'nın ikinci avlusunda, Yusuf Bali Çelebi'nin oğlu Bektaş Çelebi'ye konuk olan Silistre Valisi Malkoç Bali İbn-i Ali Bey'in 1554 yılında yaptırmış olduğu aslanlı çeşmenin suyunun şifa kaynağı olduğuna inanılmaktadır.
Arslanlı Çeşme 1270’te (1853-54) yenilenmiştir. Onarım kitâbesinde adı verilmeyen hayır sahibinin Mısırlı Kara Fatma Hatun/Sultan adında bir hanım olduğu rivayet edilmektedir. Bu hanımın, üyeleri içinde birçok Bektaşî muhibbinin bulunduğu Kavalalı Mehmed Ali Paşa hânedanına mensup olması ihtimali vardır.(TDV İslam Ansiklopedisi)
Arslanlı Çeşme enine dikdörtgen bir cepheye sahiptir. Dört kademeli olarak tasarlanmış olan çeşme nişi, sarı ve kırmızı renkli kesme taşlarla alternatif olarak iç içe örülmüş altı adet sivri kemere sahiptir. Nişin merkezinde, çeşmeyi 1270 (1853-54) yılında ihya eden Kara Fatma Hatun’un Mısır’dan getirttiği söylenen arslan heykeli yer alır. Batı sanatının etkisiyle anatomik ayrıntıları, özellikle yelesi ve pençeleri oldukça gerçekçi bir şekilde belirtilmiş olan ve Batılılaşma dönemi Osmanlı bahçelerinde benzerlerine rastlanan bu arslan heykeli, bulunduğu külliye bağlamında düşünülecek olursa “Allah’ın arslanı” Hz. Ali’yi temsil etmektedir. Heykelin tepesinde ise “yâ Ali” ibaresiyle zülfikar tasviri bulunmaktadır.
BABA PINARI ÇEŞMESİ: Kırşehir yolu üzerinde ve ilçeye yaklaşık 3 km uzaklıktaki BabapınarÇftliğindedir. İki oluktan akan su, önce dar bir havuza, sonrasında daha geniş bir havuza verilmiştir. Çeşme şekli ve boyutları ile,Bakıbağ yolu üzerindeki Dedem Pınarı çeşmesine çok benzemektedir. Baba Pınarı Çeşmesi. onarım kitabesi, Dedem Pınarı Çeşmesi’nin onarım kitabesiyle birebir aynıdır.
DEDEM PINARI ÇEŞMESİ; Daha çok sarı kesme taşlarla inşa edilen çeşmenin kemerinde, sarı ve kırmızı kesme taşlar dönüşümlü olarak kullanılmıştır. Çeşmenin üst kısmına, içbükey saçak yerleştirilmiştir.
Çeşme üzerinde üç yazıt bulunmaktadır. çeşmenin Saatçi Ali Dede tarafından 1267 (M.1850-1851) yıllarında inşa edildiğini; 1321 (M.1903-1904) yılında, alınlıktaki kitabenin düzenlendiğini; 1323 (M.1905-1906) yılında ise Türbedar Hacı Feyzullah Babaullah tarafından onarıldığı yazılıdır.
HOCA FAKİH ÇEŞMESİ : Çeşme, Hacı Bektaş Veli Dergâhının kuzey yönünde Kadıncık Ana Evi’nin olduğu bölgede Cuma Camisi’nin doğusuna yakın bir yerde bulunmaktadır. Çeşme, halk arasında ‘Hoca Bakı Çeşmesi’ olarak da bilinmektedir.1991 yılında tescil edilmiş bir kültür varlığı olup, mülkiyeti Hacıbektaş Belediye Başkanlığı’na aittir.
Çeşme üzerinde Osmanlıca yazılmış kitabede çeşmenin H.1197/M.1782 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır.Osmanlıca yazılmış bu kitabede, çeşmenin H.1259 / M.1843 yılında onarım gördüğü yazmaktadır.Çeşmenin sağ duvarı (yola bakan taraf) üzerinde kabartma olarak yapılmış ‘Mühr-ü Süleyman Motifi’ yer almaktadır.
Savat Mahallesi, Cami Sokakdaki çeşme düzgün kesme taşlarla yapılmış. Üçgen alınlıklı ve yuvarlak kemerli olarak inşa edilmiştir. Önündeki yalak ve havuz, sonradan çeşmeye ilave edilmiştir.
ÖKSÜRÜK ÇEŞMESİ : Kadıncık Ana Evi'nin aşağısında Akpınar Çeşmesi'nin sol tarafında doğu yönünde yer almaktadır. Öksürük Çeşmesi'nin kaynağının Kadıncık Ana Evi bahçesinde olduğu bilinmektedir. Tek kurnası olan bir çeşmedir ve suyu çok az akmaktadır.
SAVAT PINARI( HEDİYE) ÇEŞMESİKesme taştan yapılmış bronz oluklu bir çeşmedir. Biri 1803, diğeri 1895 yıllarını gösteren iki kitabesi vardır.
Savat Mahallesi, Ahmet Taner Kışlalı sokağındaki çeşme, sarı ve kahverengi taşlardan yapılmıştır.
ŞEKERPINARI ÇEŞMESİ :Dedebağı içinden geçen derenin kenarında, Şeker Pınarı diye bilinen taştan yapılmış bir çeşme vardır. Çeşmenin ön yazıttan, çeşmenin 1919 yılında Salih Niyazi Baba tarafından tamir ettirildiğini anlaşılmaktadır.
ÜÇLER(FEYZULLAH BABA)ÇEŞMESİ :Hacı Bektaş Veli Dergahı'nın asıl giriş kapısı olan Cümle(Çatal) kapısından girildiğinde Nadar avlusunda (1.Avlu) sağ tarafta yer alır.Boyutlarıyla bir üçgeni andıran avlunun doğusunda Postnişin Feyzullah Dedebaba zamanında, Sadrazam Halil Paşa’nın eşi Fatma Nuriye Hanım tarafından yaptırılan Üçler Çeşmesi (Feyzi Baba Çeşmesi) bulunmaktadır.
Külliyenin birinci avlusunda sağda (doğu) yer alan Feyzi Baba (Üçler) Çeşmesi’nin, Tepedelenli Hacı Feyzullah Dedebaba’nın delâletiyle Sadrazam Halil Rifat Paşa’nın eşi Fatma Fikriye Hanım tarafından 1320 (1902) yılında yaptırıldığı kitâbesinde belirtilmektedir. Metni Kâmî’ye ait olan kitâbe, Nevşehirli Mustafa Vasfi adlı bir hattat tarafından sülüs hattıyla yazılmıştır.(TDV İslam Ansiklopedisi)
ZEMZEM ÇEŞMESİHacıbektaş ilçesindeÇilehanededir.1559 yılında yapıldığı sanılmaktadır.Aleviler-Bektaşilerce kutsal kabul edilen çeşmelerden birisi de Çilehane’de yer alan Zemzem pınarıdır. Zemzem Çeşmesi ya da pınarı olarak bilinen yapı, 1991 yılında tescil edilmiş bir kültür varlığıdır.
Kitabesinden Zemzem Pınarı’nın Feyzi Baba zamanında Çakıranlı Kahraman adlı bir kişi tarafından ihya edildiği anlaşılmaktadır. Pınar, tek kurnalıdır.
Bu tarihi çeşmelerin mutlaka aynen korunması ve su kaynaklarının kurutulmaması gereklidir.
Yararlanılan Kaynaklar:
Sedat Bayrakal; Nevşehir’in Hacı Bektaş İlçesindeki Bektaşî Kültürüyle İlişkili Türk Eserleri
Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,2010
Mehmet Ali Yolcu; Kutsalın Yeniden Üretimi: Kutsal Su İnançları ve Hacıbektaş Zemzem ÇeşmesiYıl 2014, Cilt 3, Sayı 8,
TDV İslam Ansiklopedisi
Cevat Hakkı Tarım, Tarihte Kırşehri-Gülşehri ve Babailer-Ahiler-Bektaşiler, İstanbul 1948, s. 109-118.
Bedri Noyan, Hacıbektaş’ta Pîr Evi ve Diğer Ziyâret Yerleri, İzmir 1964.
Remzi Gürses, Hacıbektaş Rehberi, Ankara 1964.
İlknur Demirbüker, Hacı Bektâş-ı Velî Külliyesi (lisans tezi, 1966), İÜ Ed.Fak.
Hacıbektaş WEB sitesi
