Nevşehir Cezaevi’nin Ünlü Konukları

NEVŞEHİR CEZAEVİ’NİN ÜNLÜ KONUKLARI

Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ

Nevşehir Cezaevi siyasal tutukluları ile ünlüdür.1849 yılında yapıldığı bilinen tarihi kilise 1924 yılı mübadelesine kadar kilise olarak kullanılmıştır. Mübadelede Rumlar tarafından terk edilen Eski Meryem Ana Kilisesi onarılarak, 1950-1983 yılları arasında Cezaevi olarak kullanılmıştır. Bu cezaevine yolu düşenlerden birisi de Türk sinemasının ünlü ismi Yılmaz Güney’dir. Diğerleri ise edebiyat dünyamızın ünlü isimlerinden Aziz Nesin, Kemal Tahir,Behice Boran Hasan Hüseyin Korkmazgil’dir.1980 Askeri Darbesinden sonra tutuklanan sağ ve sol görüşlü mahkumlarda bu cezaevinin konukları arasındadır. 1983 yılında cezaevi, binayı boşaltınca yapının harap olma süreci başlamış,2020 yılı sonlarında da restorasyonprojesi kapsamında koruma altına alınmıştır.

Tarihimizde sağ ve sol görüşten tüm siyasal tutukluları ağırlayan Ankara Ulucanlar Cezaevi bugün müze konumundadır. Sinop Cezaevi de müze konumunda korunmaktadır. Sinop Cezaevi kadar olmasa da Nevşehir Cezaevi de tarihe tanıklık etmiştir.

YILMAZ GÜNEY

Yılmaz Güney, Atıf Yılmaz ile ‘Tatlı Bela’ filmini çekerken 15 Haziran 1961 tarihinde sette tutuklanır. Nevşehir Cezaevine yollanır. İyi bir realist sinemacı olan Güney, Nevşehir’de yattığı süreçte ‘Boynu Bükük Öldüler’ romanını yazmaya karar verir. Bu romanı yazmak için Arif Keskiner’den bir daktilo ister. Arif Keskiner kendisine daktiloyu yollar ve romanını yazar. Yılmaz Güney’in 20 ay burada kaldığı bilinmektedir. Güney, 1971’de yayımlanan ve Orhan Kemal Roman Armağanı’nı kazanan ‘Boynu Bükük Öldüler’ romanını; “Nevşehir Cezaevinde, siyasiler koğuşunun en dip köşesinde, rutubetli duvara komşu bir ranzada, geceli gündüzlü 16 aylık bir çalışmanın ürünü” diye tanımlar (Mesut Akatay, 7.9.2014 Evrensel Gazetesi).

Yılmaz Güney’in anılarında Nevşehir Cezaevi yıllarını “benim okul yıllarım” diye tanımladığı da bilinmektedir.

KEMAL TAHİR

Cumhuriyet Dönemi ünlü romancı ve yazarlarımızdan Kemal Tahir de, Nevşehir Cezaevi konukları arasındadır. Kemal Tahir, Nazım Hikmet’le birlikte yargılandığı askeri mahkemede ‘Donanma Davası’nda ‘askeri isyana teşvik’ suçundan 15 yıl ceza almıştır. Yazarın 1948/1950 yıllarında Nevşehir Cezaevi’nde kaldığı bilinmektedir. Kemal Tahir, Nevşehir Cezaevinde iken, Nazım Hikmet’in salıverilmesi için açlık grevi yapmıştır.

Kemal Tahir açlık grevine, Nazım’ın mektubu üzerine son vermiştir. Daha sonra ülkemizin en önemli romancıları arasında yerini almıştır.

Gerçek adı İsmail Kemalettin Demir olduğu için tutuklular arasında Kemal Tahir olarak yer almaz.

AZİZ NESİN

Ülkemizin dünya çapında tanınan, çok sayıda eseri onlarca dile çevrilen, değerli yazarı Aziz Nesin de Nevşehir Cezaevinde konuk olmuştur.

Aziz Nesin 1950 yılında, Fransızcadan çevirdiği öne sürülen bir yazı yüzünden (Politzer'in Felsefe Dersleri adlı kitabının önsözü) 16 ay hapse ve 16 ay güvenlikçe gözaltında tutulmaya mahkum ediliyor. (Aziz Nesin Fransızca bilmezdi!) Cezaevinde de yazmayı sürdürdüğünden ve yazılarını gizli gizli dışarı çıkardığından, cezasının bitmesine 40 gün kala Nevşehir Cezaevine gönderiliyor.

Böylece 1951 yılında Sultanahmet, Üsküdar ve Nevşehir cezaevlerinde yatıyor.

HASAN HÜSEYİN KORKMAZGİL

Şair Hasan Hüseyin Korkmazgil, 15.3.1951 tarihinde TCK’nun141-142. maddelerinden Elbistan Ağır Ceza Mahkemesince tutuklandı. 7 ay 25 gün Göksun, Elbistan ve Nevşehir Cezaevi’nde yattı. Nevşehir Cezaevinde Aziz Nesin ile tanıştı. Daha sonra Akbaba Dergisinde gülmece öyküleri yazdı. 1960’ta Zübük Dergisinde yazılar yazdı.

Ne tesadüftür ki daha sonra evleneceği öğretmen Azime Korkmaz’da Nevşehir’de öğretmenlik yapmıştır.

BEHİCE BORAN

DTCF Öğretim üyesi olan Doç. Dr. Behice Boran’ın ailesi Kazan tatarı olup 1890 yılında Bursa’ya göçmüştür. Boran, TİP(Türkiye İşçi Partisi) Genel Başkanlığı yapmıştır. Boran’ın 1950 yılında Türk Barışseverler Cemiyeti’nin Kore’ye asker göndermeyi protesto eden bildirisi nedeniyleTemmuz ayı sonlarında tutuklanmış olup,önce Ankara Genel Cezaevi’ne konulur. Boran hapis cezasına mahkûm olmuştur ve bir çocuk beklemektedir. Hamileliği nedeniyle 1952 yılında geçici olarak tahliye edilir ve aynı yılın 4 Eylül günü doğum yapar. Kalan cezasını tamamlamak için 1953 başında, bu sefer Nevşehir Cezaevi’ne girer. Burada 1 Haziran 1953’e kadar kalacaktır.

ADNAN CEMGİL

Çevirmen, felsefeci, yazar Cemgil,1950 yılında "Türk Barışseverler Cemiyeti" kurucusu olarak Kore'ye asker gönderilmesini protesto eden bildiri dağıttığı için tutuklandı.Adnan Cemgil, cezasının altı ayını Ankara Askeri Cezaevi'nde, yedi ayını ise Nevşehir Cezaevi'nde geçirmiştir.

ERDOĞAN BERKTAY

Cumhuriyet döneminin yazar ve düşün adamıdır. Ünlü Prof. Dr Halik Berktay ve Dr Alpaslan Bertay’ın babasıdır. O da bir dönem siyasal suçlu olarak Nevşehir Cezaevinde kalmıştır.

Fener Rum Patriği Bartheolomeos da cezaevini ziyaret etmiştir.

Nevşehir Cezaevi’nde 1973 yılında Türkan Şoray ve Hakan Balamir’in başrollerini oynadığı Mahpus filmi de çekilmiştir.

Ülkemizin ünlü yazarlarını, sağ ve sol siyasal görüşlü mahkumlarını konuk eden eski bir ibadethane olan Nevşehir Cezaevi derin tarihi izler taşımaktadır.

Bu cezaevinin “Nevşehir Tarihi Müzesi” olarak onarılarak aynen korunması gereklidir.

Yararlanılan kaynaklar:

23.02.2016 Hak Gazetesi

Mesut Akatay, 7.9.2014 Evrensel Gazetesi

Wikipedia