NEVŞEHİR DAMAD İBRAHİMPAŞA KÜTÜPHANESİ

Dr. Faruk GÜÇLÜ

Nevşehir Damad İbrahim Paşa Kütüphanesi, Nevşehir il merkezinde, Cami Atik Mahallesi, Cami Cedit Sokak’tadır. Kütüphane, cami, medrese, sıbyan mektebi, imaret, hamam, kervansaray ve iki çeşmeden meydana gelen Damat İbrahim Paşa Külliyesi’nin bir parçasıdır. Damat İbrahim Paşa Halk Kütüphanesi yaklaşık üç yüz yıldır halka hizmet sunmaktadır.

Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, doğum yeri olan Nevşehir’de inşa ettireceği külliyenin kitabelerini yazdırmak üzere İstanbul’daki şairler arasında bir yarışma düzenlemiştir. Tarihçilerin tespitlerine göre; Kütüphanenin kitabesinin metni, dönemin ünlü şairleri Nedim tarafından İstanbul’da yazılarak Nevşehir’e gönderilmiştir. Bu kitabe halen korunmaktadır.

Damat İbrahim Paşa’nın doğum yeri olan Nevşehir’e yaptırdığı külliye için özel önem gösterdiği anlaşılmaktadır.Damat İbrahim Paşa Külliyesinin yapımında saray tarafından mimarbaşı olarak Hassa Mimarbaşı Mehmed Ağa atanmıştır. Külliyenin bina emini olarak atanan Seyyid Mustafa ile inşaatta çalışacak ustalar İstanbul’dan gönderilmiştir. Külliye emini Seyyid Mustafa’nın ölümü üzerine, yerine Osman Ağa, Osman Ağa’nın da ölümü ile yerine Mustafa Ağa atanmıştır . Külliye inşaatında çalışacak arabacı ve taş ustaları ise Kayseri, Niğde, Kayseri, Kırşehir, Sivas ve Aksaray’dan temin edilmiştir. İnşaat tamamlanma aşamasında Damat İbrahim Paşa, İstanbul’da yaşayan ünlü Serkis isimli kalfayı külliyenin inşası tamamlanan kısımlarını kontrol etmek ve varsa eksik ve yanlışlıkları düzeltmek üzere Nevşehir’e göndermiştir. Külliyedeki yazı işleri ise Kütahyalı Nakkaş Halil adlı bir usta tarafından yapılmıştır.

Tarihçi Raşid Mehmed Efendi, kütüphanenin 15 Receb 1132’de yani 23 Mayıs 1720 tarihinde devrin ileri gelen devlet adamlarının katıldığı büyük bir törenle açıldığını tespit etmiştir (Târih, V, 207-209). Vakfiyeden öğrenildiğine göre kütüphanede, biri bu kütüphaneye bağışlanan Kazasker Sünbül Ali Efendi’nin kitapları için olmak üzere beş hâfız-ı kütüb( Kitapları koruyan ve saklayan anlamındadır. Bugünkü anlamıyla kütüphaneci) görevlendirilmiştir.

Haftanın üç günü okuyucuya açık olan kütüphanede görevliler nöbetleşe bulunmakta ve yaptıkları iş karşılığı günde 15’er akçe ücret almaktaydılar. Kütüphanedeki kitapları kaydetmekle görevli bir kütüphanecinin günlük ücreti ise 10 akçe idi. Kütüphanede ayrıca bir ciltçi(mücellit), bir Müstahdem (bevvâb), bir de temizlik görevlisi (ferrâş) görev yapmaktaydı. Kitapların ödünç olarak kütüphane dışına verilmeyeceği de vakfiyede belirtilmiştir.

Kütüphanede bulunan yazma eserler toplamı 562'dir. Bu eserlerin 510'u Arapça, 41'i Türkçe, 11'i Farsçadır. Damat İbrahim Paşa Kütüphanesi'nin taş basma fihristi: Kütüphaneler Müfettişi Abdurrahman Nacim Efendi (? – 1312/1895) tarafından 1279/1863 yılında hazırlanmış ve taşbaskısı olarak basılmıştır.

Dönemin ünlü şairi Nedim’in şiirlerinde Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’de yaptığı tüm hizmetlere övgü yer almaktadır.

Damat İbrahim Paşa’nın eğitim ve kültüre ne kadar önem verdiği, 177.YY da doğduğu şehre dönemin en güzel kütüphanelerinden birisini yapmasıyla anlaşılmaktadır. Kütüphanede yer alan Osmanlıca eserlerin günümüz Türkçesine kazandırılarak uygun görülenlerin yeniden yayınlanmasında yarar vardır.


BİBLİYOGRAFYA

TDV; İslam Ansiklopedisi

H.Sibel Çetinkaya ; Medrese Kütüphanesine Nevşehir’den İki Örnek, Sanat Tarihi Dergisi, Ekim 2005

Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa’nın Şehzâdebaşı’ndaki Dârülhadis, Kütüphane, Sebil ve Nevşehir’deki Medresesinin Şevval 1141/Nisan 1729 Tarihli Vakfiyesi, VGMA, nr. 38, s. 87-93.

Nevşehirli İbrâhim Paşa Evkafının Hazine Defteri, VGMA, nr. 64.

Damad İbrâhim Paşa Kütüphanesinin 1235/1820 Tarihli Katalogu, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2269.

Râşid, Târih, V, 207-209.

Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 68, 77, 80, 131, 144, 173, 179, 184, 187, 196, 205, 232, 238, 257, 273.

Dr.İlknur Aktuğ; Nevşehir Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Kültür Bakanlığı Yayını,1992