NEVŞEHİR HERİKLİLERİNDE “K” HARFİNİN ÖNEMİ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
“Türkmen topluluğu olarak kaydedilen Herikliler hakkındaki ilk bilgilere Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivi’ndeki 450 numaralı 1524 tarihine ait Tahrir Defteri’nde rastlıyoruz. Sözü geçen Tahrir Defteri’nde Herikliler Adana Sis(Kozan) sancağındaki Altunini Mevkiinde ekincilikle uğraşan Oğuzların Afşar boyuna mensup Toyuranlı (Doyranlı) taifesine bağlı 51 hane 12 mücerret (bekar) ve 3350 akçe geliri bulunan bir Türkmen cemaati olarak kaydedilmişlerdir ”(İsa Özkan)”
Tarihçi Tufan Gündüz’e göre “Herikliler, XVII. yüzyılın ortalarında Bozok, Bozulus, Halep ve Dulkadir Türkmenlerine mensup Kara Halillü, Tor Hasanlu, Avşar, Deliler, Küşne, Sermayelü, Salmanlu, Kaşıkçı, Bıçakçı, Karamanlu gibi bazı aşiretlerin bir araya gelerek oluşturdukları D a n i ş m e n d l ü kazasına tâbi Türkmenler arasında görülmektedir”(Tufan Gündüz).
Heriklilerin Osmanlı döneminde göçebe olarak Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Aksaray ile Toroslarda yaylarında dolaştıkları, kışları genellikle güneye indikleri, XVIII. yüzyılın başlarında ise Kırşehir ve Avanos çevresinde dolaştıkları bilinmektedir.
Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’i ihya ve imar girişimleri sonucu Herikli Türkmenlerinin halk arasında “Irmak Bucağı” köyleri diye bilinen Gülşehir( o zamanki adıyla Arapsun) ilçesine bağlı Yüksekli, Şahinler (eski adı Kırıklı), Yeşilyurt (eski adı Sığırlı), Karahüyük, Yeşilli (eski adı Kazıklı), Hacılar, ile Hacıbektaş İlçesine bağlı olan Karaburç ile Karaburna adlı sekiz köye yerleştikleri bilinmektedir.Dikkat edilirse bu bölge de kurulan sekiz köyden beş tanesinin ismi (K) ile başlamaktadır.
Herikli aşireti mensuplarının bir kısmı ise kuzeye doğru yönelmişler, Malya Düzlüğü diye bilinen yörede yine sekiz köy kurmuşlardır. Bu köyler,Köşektaş, Kızılağıl, Kayaltı (Hacıbektaş İlçesine) Abdi, Çağşak, Boğaziçi (eski adı Karayanalak), Gerce ve Kalecik’tir (Kozaklı İlçesine bağlı). Bu sekiz köyden beş tanesinin ismi de (K) ile başlamaktadır.
Herikli Aşireti “Ser Muhtarı” olarak bilinen Kalecik Köyü’nde yaşayan Aşık Memiş’in Kalecik’ten 18 YY. ortalarında ayrılarak Acıgöl İlçesi Kozluca Köyü’ne geldiği ve Kozluca Köyü’nü kurduğu bilinmektedir. Yeni kurulan köyün ismi de (K) ile başlamaktadır.
Yani Nevşehir iline bağlı Herikli Aşireti tarafından kurulan 17 köyden 11 tanesinin ismi (K) harfi ile başlamaktadır.
K harfinin Herikli aşireti ve özellikle de Nevşehir Heriklileri için özel bir önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Konunun tarihçiler ve Türkoloğlar tarafından detaylı bir biçimde araştırılmasında yarar vardır.
Nevşehir il merkezindeki Herikli Mahallesi 800 hane kadardır. Şehirdeki en büyük mahallelerden birisi olarak üçe bölünmüştür.
Herikli sözcüğünün etimolojisini inceleyen Prof. İsa Özkan, Herikli diye anılan Türkmen topluluğunun adının Orhon Türkçesinde karşılaştığımız ör- fiilinden ör-i-k biçimine -lı ekinin getirilmesiyle (ör-> ör-i-k, ör-i-k-li>er-i-k-li>(h)erikli) türemiş bir ad olduğu kanaatinde olduğunu ifade etmektedir.
Nevşehir Herikli Aşireti mensuplarını açısından “K” harfinin neden önemli olduğu konusunda yapılan ilk incelemelerde yeterli ve net bir veri sağlanamamıştır. Ancak Damat İbrahim Paşa döneminde yaşayan aşiret reislerinden birisinin isminin “K” harfiyle başlamış olması kuvvetle olası gözükmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
-İsa Özkan ; Herikli Türkmenleri ve Herikli Kelimesinin Etimolojisi, Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirisi, 25 Eylül 2000,İzmir
-Tufan Gündüz; Anadolu’da Türkmen Aşiretleri “Bozulus Türkmenleri 1540- 1640” Ankara, 1997,
-Faruk Güçlü, Nevşehir Yazıları III, 2020