NEVŞEHİR’DE BULUNAN TARİHİ ÇEŞMELER
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’de 18 adet çeşme(bazı araştırmacılara göre 21 adet) yaptırdığı bilinmektedir. Çeşmelere suların Göre ve Güvercinlik Köyünden getirildiği de bilinmektedir. 1812 yılında ise Kale civarında yaşayan Rumlar tünellerle Göre’den su getirilmesini başarmışlardır. Papa Yeorgios Cemiyeti buna öncülük etmiştir.
Bunlardan bazı çeşmeler günümüze gelmiştir. Çok azı halen faaldir.
BEKDİK ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından doğduğu köy olan Muşkara’ya yaptırılmıştır. Kitabenin son satırı kayıptır. Kitabesinde, ebced hesabıyla düşülen tarih 1140/1727-1728 yılına denk gelmektedir
Kalenin 260 m kadar kuzeybatısında Bekdik mahallesinde, Cingil Sokak’taki XVIII. yüzyılın ilk yarısında yapılmıştır. Nitekim, kaynağı belirtilmemekle beraber, Nevşehir müftülüğü kayıtlarına göre 1730 yılında inşa ettirilmiştir. Kitabesini Şair Asım yazmıştır.
CAMİ ATİK ÇEŞMESİ
Cami atik Mahallesinde Parça Sokakta bulunmaktadır.
ÇEKİÇ ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. Kitabesini Lale Devrinin ünlü şairi Nedim yazmıştır. Kitabe Nevşehir Müzesinde sergilenmektedir.
DAMAT İBRAHİM PAŞA KÜLLESİ ÇEŞMELERİ
Küllüye içinde iki adet çeşme bulunmaktadır. Çeşmeler Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır.
İKİZLER ÇEŞMESİ
Eski Cumhuriyet İlkokulu ve öğretmen evi bahçesindedir. İki çeşme halindedir. Birisine Mustafa Kemal diğerine İstiklal çeşmesi de denilmektedir.
KEŞİŞ ÇEŞMESİ
Kahveci Dağının güneyinden şehre getirilen su, doğal cazibe ile akış sağlayarak yeni şehrin belli noktalarında yaptırılan çeşmelere ulaşmıştır. Nevşehir'e su temini ile ilgili önemli bir diğer kişi de 1812'1i yıllarda Nevşehir'de yaşayan Papa georyios'dur.
KURTLU ÇEŞME(İLİA ÇEŞMESİ)
Cumhuriyet Mahallesi Çamlık Sokak’tadır. Kutlu Çeşme ya da İllia Çeşmesi olarak ‘ta bilinir.
Bu çeşme Türk halkın da Rum halkın da dilinden düşmeyen meşhur "Kurtlu Çeşme" dir. Arkasındaki sette, suyun geldiği bir tünel mevcuttur. Bu tüneller suyun geldiği yolu zaman zaman temizlemek için kullanılıyordu. Cumhuriyet Mahallesinden eski Göre yoluna inen eğimli bir tali yol üzerindedir.
MORUKÇU ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. .H. Sözlü. F. Allak çalışmasına göre de 1720 yılında yaptırılmıştır. Ancak Nevşehir Kale Mahalle civarında Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılan çeşmeler genelde 1726-1727 yıllarında yaptırıldığından 1720 yılı tespiti pek de uyumlu gözükmemektedir. Kitabesini Şair Nedim yazmıştır. Kitabe Nevşehir Müzesinde sergilenmektedir.
ORDUOĞLU I ve II ÇEŞMESİ
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından H. 1138/ M.1726 tarihinde yaptırılmıştır. Kapucubaşı Mahallesi Orduoğlu Sokak’tadır. Kitabesini Şair Nedim yazmıştır. İki çeşmeden birisi de Işıksaçan Sokak’tadır.
Nevşehir’de bulunan sokak ve çeşmenin ismini Şeyhülislam ve Osmanlı Kadısı Orduoğlu Veliyüddin Efendi’den adını aldığı sanılmaktadır.
PERİOĞLU ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. Kitabesini Şair Nedim yazmıştır. Kitabesi Nevşehir Müzesinde sergilenmektedir.
SEFER BYE/DAMGACI ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. Kitabesi Nevşehir Müzesinde sergilenmektedir.
SIBYAN MEKTEBİ ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. Kitabesini Divan Şairi Şair Vehbi yazmıştır.
ŞEKERCİ ÇEŞMESİ
Kapucubaşı Mahallesi’nde bulunan ve 19. Yüzyıl’da yaptırılan tarihi çeşme aslına sadık kalınarak aynı malzeme ve tarz ile 2021 yılında yenilenmiştir.
TAVUKÇU ÇEŞMESİ
Damat İbrahim Paşa tarafından 1726-1727 yıllarında yaptırılmıştır. Kitabesini Lale Devrinin ünlü şairi Nedim yazmıştır. Karasoku Mahallesinde bulunan ve yok olmaya terk edilmiş Tavukçu Çeşmesi
Damat İbrahim Paşa önce Ürgüp İlçesini, Sonra Nevşehir ilçe merkezini çeşmelerle donatmıştır. Çeşmeler sadece halkın su gereksinimi karşılamakla kalmamış Lale Devri’nin en önemli şairlerinin yazdığı ve döneminin en ünlü ustaların mermerlere kazıdığı çeşme kitabelerinden oluşan bir sanatsal alan oluşturmuştur.
Bu gün ne yazık ki bu çeşmelerin bulunduğu tarihi evler ve mahalleler yok edilmiş çeşmelerin bir çoğu da tarihe karışmıştır.
Daha çok sayıda olan tarihi nitelik taşıyan Nevşehir çeşmelerinin ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gereklidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Adem Sevim, Nevşehir ve İlçelerindeki Çeşme Mimarisi, Yüksek Lisans Tezi, 2015
Emrah Şıkoğlu : Nevşehir Kentinin Potansiyel Turizm Mekanları, Assos Journal, Nisan 2017
Dr. Hakan Yalap; Lale Devri Şairlerinin Nevşehir’e Armağanları, The Journal Of Academic, Social Science Studies,2016
H. Sözlü, F. Allak; Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın Baniliğinde Ürgüp Çeşmeleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 9(1), 127-145, Mart 2019
Mustafa Dinleyen ; Sularımız ve Nevşehir Çeşmeleri, Nevşehir Belediyesi Yayını 2008.
Oğuz Özdem; Nevşehir 1913 Salnamesi, Kapadokya Üniversitesi yayını.
