ORTAKÖY SARIKARAMAN VE YUNUS EMRE TÜRBELERİ

ORTAKÖY SARIKARAMAN VE YUNUS EMRE TÜRBELERİ

Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ

“Tapduk’un tapısında

Kul olduk kapısında

Yunus miskin çiğ idik

Piştik elhamdülillah”

Anadolu’nun dört bir yanında Yunus Emre türbelerine ve mezarlarına rastlamak mümkündür. Hangi türbe ve mezarın Yunus Emre’ye ait konusu ise net olarak ortaya konulabilmiş değildir. Yunus Emre’nin Tapduk’a ve Hacı Bektaş-i Veli’ye sık sık gidip gelmesi Ortaköy Sarıka-raman Köyü’nde bulunan “ziyaret” olarak bilinen yerin gerçek türbe olduğunu düşündür-mektedir.

Yunus Emre’nin yaşadığı yöre olduğu gibi doğum ve ölüm tarihleri de net olarak tespit edilebilmiş değildir. Onbeşinci yüzyıl Osmanlı tarihçisi Aşıkpaza-zade,Yunus Emre’nin Sultan Orhan ve Yıldırım Beyazıt döneminde yaşadığından söz etmektedir. Bazı kaynaklar 1425 ve 1439 arasındaki dönemi ölüm yılı olarak benimsemektedirler. Abdullah Rıza Ergüven’e göre de Yunus Emre 1245 yılında doğmuş ve 1325 yılında vefat etmiştir.

“Başbakanlık Belgeliğindeki 871 sayılı Konya defterinde (h.924/1518) yazılı belgede Yunus’un oğlunun birinin adının İsmail olduğu ifade edilmektedir. Yunus şiirlerinde ise oğulları ve kızları yanı sıra iki karısı olduğunu da öğreniyoruz. 1518 de yazıldığı anlaşılan 871 sayılı belgeye göre, Yunus Horasan’dan göçerek Karaman bölgesine gelmiş ve ailesi adına bir köy kurmuştur. Aile topluluğunun adı Hacı İsmail Cemaati’dir”(Öztelli). Ortaköy yakınlarında Aksaray iline bağlı Haciismailli Köyü vardır.

Yunus’un “Sarıköy” olarak bilinen bir köyde yaşadığı bu köyünden Sivrihisar dolayında olduğu iddia edilmiştir. Abdullah Rıza Ergüven tespitlerine göre yaşanan kıtlık sebebiyle Yunus Emre Sivrihisar dolayından Suluca Karahüyük’te bulunan Hacı Bektaş-i Veli yakınlarına göç etmiştir(Evliyaoğlu s,9). Yunus’un Mevlana ile tanış olduğu ve sohbetlerine katıldığı da bilinmektedir.(Evliyaoğlu s.48)Vakıat adlı yapıtta Yunus’un otuz/kırk yıl Tapduk’a hizmet ettiği ve Tapduk Emre türbesinin Ekecek Dağı eteklerinde olduğu düşünülürse Yunus’un Ortaköy Sarıkaraman bölgesinde yaşamış olma olasılığı yükselmektedir.

Tapduk Emre, Horasanlıdır. Moğol istilaları döneminde Anadolu'ya gelmiştir. 1210-1215 yılları arasında doğduğu sanılmaktadır. Hacı Bektaş-ı Veli’nin halefidir. Söylenceye göre Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre’yi yetiştirme işini Tapduk Emre’ye bırakır. Tapduk Emre dergâhına kırk yıl odun taşıyan derviş Yunus; bu dergâhın yetiştirdiği en büyük ozan olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de Tapduk isminde iki tane yerleşme yeri vardır. Bunlardan biri Edirne’nin Havsa ilçesine bağlı bir köydür diğerinin ise Yunus Emre’nin yanında kırk yıl çile doldurduğu Tapduk Emre’nin mezarı Aksaray İlinin Ekecik Dağı yakınlarında bulunan Tapduk Köyü’nde bulunmaktadır. Tapduk Köyü, Aksaray’ın 20 km. kuzeyindedir. Tapduk Sultan’ın burada yatmasından ve vaktiyle onun tasarrufu altında olduğundan dolayı, bu ismi almıştır. Ankara ili Nallıhan ilçesinde de bir Tabduk Emre türbesi vardır.

 Osmanlı arşiv kayıtlarında yer alan birçok belgede Derviş Tapduk’un mekânının burada olduğuna dair bilgiler mevcuttur. Arşiv kayıtlarında Tapduk Emre ile ilgili belgelerin çoğunda Tapduk Emre ve türbesi Aksaray ili Eyübeli (Ortaköy) ilçesi Oflagu (Tapduk) Köyü’nde gösterilmektedir. Bu kayıtlar 1500’lü yıllara kadar inmektedir. Bu durum Yunus Emre’nin yaşadığı bölgeye dair ciddi sonuçlar ortaya koymaktadır.

Kapadokya olarak bilinen yöre Hıristiyanlığın Anadolu’daki ana merkezi konumundadır. İslamı yaymak için Anadolu’ya neredeyse aynı dönemde gelen Horasan erenlerinin Kapadokya bölgesini çembere aldığı görülmektedir. Yunus Emre ,Aksaray’a, Mevlana, Konya’ya, Hacı Bektaş-i Veli Hacıbektaş’a, Ahi Evran ,Kırşehir’e ve Hacı Bayram Veli Ankara’ya yerleşmiştir. Bu nedenle de Yunus Emre türbesi ve mezarının Ortaköy Sarıkaraman Köyünde olma olasılığı yükselmektedir.

Yunus Emre, ölümünden 700 yüzyıl geçmesine rağmen şiiriyle aşklarıyla dip diri ayakta durmaktadır. Yunus Emre hakkında Anadolu’nun değişik yerlerinde yapılmış korunan türbe ve mabetler vardır. Eskişehir-Sivrihisar, Aksaray-Ortaköy, Karaman, Bursa, Kula ile Salihli arası, Erzurum Tuzcu Köyü, Keçiborlu, Sandıklı, Ünye ve Sivas Hafik’teki türbe veya makamlar adı geçen yerler arasındadır.

Bugüne kadar Yunus Emre’nin yaşadığı yer hakkında en çok Eskişehir’in Sivrihisar ilçesi ve Karaman kabul görmüştür. Ancak bazı akademisyenlere göre Ortaköy ilçesinin Hacı Bektaşi Veli ve Tapduk Emre dergahlarına yakınlığı, rivayetlere göre Yunus Emre’nin bu dergahlara yürüyerek gidip gelmesi, 40 yıl Tapduk Emre’ye hizmet etmesi bilgileri göz önünde bulundurulduğunda Yunus’un yaşadığı ve mezarının Aksaray ilinin Ortaköy ilçesine bağlı Sarıkaraman köyündeki Ziyarettepe denilen mevkide olduğu kabul edilmektedir. 

YUNUS  EMRE  TÜRBELERİ

SARIKARAMAN YUNUS EMRE TÜRBESİ

Aksaray ilinin Ortaköy ilçe merkezine 20 km mesafede Sarıkaraman köyündedir. Türbenin bulunduğu  tepe, halk tarafından Ziyaret Tepesi olarak bilinmektedir. Her yıl ekim ayında  Yunus Emre’yi Anma Etkinlikleri düzenlenmektedir. Aksaray ve Kırşehir Valiliklerince dönüşümlü olarak gerçekleştirilen etkinliklere her iki ilin protokolü ile yurt dışından ve yurtiçinden gelen bir çok vatandaş katılmaktadır.

Sarıkaraman Köyü doğumlu şair Murat Koçak anılarına göre ,Sarıkaraman Köyünde “Piruşağı”denilen bir aile yaşamaktadır. Bu ailenin Yunus Emre soyundan geldiği sanılmaktadır.

Tapduk köyü, Aksaray’ın 34 km. kuzeyindedir. Tapduk Sultan’ın burada yatmasından ve vaktiyle onun tasarrufu altında olduğundan dolayı, bu ismi almıştır.

Türkiye’de Tapduk isminde yerleşme merkezlerinde iki tane olması (Diğeri Edirne’nin Havsa ilçesinin 15 km. kadar doğusunda bir köyün adıdır.) ilginçtir.

“Yunus Orta Anadolu’da mekan tutmuştur ve mezarı da yine Orta Anadolu’da büyük ihtimalle Aksaray Ortaköy’dedir. Nitekim XVIII. Yüzyıla ait bir yazma eserdeki ifadeler bizim bu düşüncemizi teyit etmektedir. Eserde geçen;“Şimdi merkad-i şerifleri Sivrihisar kurbında mevludı olan Aksaray’a yakındır”(Doğan Kaya).

KARAMAN YUNUS EMRE CAMİİ/ TÜRBESİ

Karamanoğulları Devrine ait cami, Karaman Merkez, Kirişçi Mahallesindedir. Kesme taştan merkezi kubbeli bir yapıdır. Son cemaat yeri dört sütun üzerinde ortada oval, yanlarda yuvarlak beş küçük kubbe ile örtülmüştür. Merkezi kubbenin sağında iki kemer açıklıklı, dikdörtgen planlı zikir yeri, batı duvarı bitişiğinde de Yunus Emre’ye ait türbe bulunmaktadır.
Caminin bulunduğu mahallenin adı çok eski kaynakla Sinle Mahallesi, daha sonraki kaynaklarda ise Kirişçi Mahallesi, tekkenin adı da Kirişçi Baba Zaviyesi olarak geçmektedir.
(İl Kültür Müdürlüğü İnternet Sitesi)

Cahit Özetlli’ye göre; 1330/1915 tarihli Konya Salnamesinde Yunus Emre’ye yapılmış atıflar mevcuttur. Sarıköy’ü benimseyen ve savunanların Yunus’un türbesinin ve mezarının Karaman’da olduğunu benimsedikleri görülmektedir.(Öztelli s,40)

Yunus Emre’nin Karamanlı olduğu Karaman Devleti sınırları içinde yaşadığına dair belgeler sağlamdır.(Öztelli s,42)

KONYA DOĞANHİSAR KOÇAŞ KÖYÜ YUNUS EMRE TÜRBESİ

Koçaş Beldesinde yaşayanlar burada Yunus Emre ve Tapduk mezarı olduğunu iddia etmişlerdir.

Doğanhisar İlçesi, Koçaş Mahallesi’nde yer alan cami mimari özellikleri bakımından 15. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Cami tek kubbeli yapılar grubuna girmektedir. Harim kare planlıdır ve üst örtüsü kubbe ile örtülmüştür. Son cemaat mahalli üç bölümlü olup orta kısım daha geniş tutularak cümle kapısı vurgulanmak istenmiştir. Son cemaat mahallinin üst örtüsü ise tonozdur.

Burada bulunan tarihi alanların Yunus Emre ile ilgisi olduğuna dair yeterli ve geçerli belge mevcut değildir.

Cahit öztelli’ye göre “Bu köydeki mezarın Yunus Emir beye ait olduğu bilinmektedir”(Öztelli s,56).

BURSA YUNUS EMRE TÜRBESİ

Bursa merkez Yıldırım İlçesi'nde, Emir Sultan'a giden yolda Şible'den ayrılan Karamazak Sokağı'nda, bir apartmanın arkasındaki boşlukta dört mezardan teşekkül etmektedir. Önceleri Kara Abdürrezak Efendi (Karamazak) türbesi idi. Türbenin günümüze kalan 0.40 X 0.70 metre boyutlarındaki yazıtından anlaşıldığına göre, Yedekçizâde Ali Efendi tarafından 1143 H. (1730/31) yılında burada ahşap ve zemini çini döşeli bir türbe yaptırılmış ise de, yıkılmış ve çevre apartmanlar arasında sadece dört mezar kalmıştır. Yazıtta, bu mezarlardan birincisinin Yunus Emre'ye, ikincisinin Aşık Yunus'a ve üçüncüsünün de Abdürrezak Uşşak Serbülendî'ye ait oldukları belirtilmektedir. Dördüncü mezarda kimin gömülü bulunduğu belli değildir. Yazıtının son dizesinde "Üç kabri kıldı ma 'ımır lilklh Ali Efendi" biçeminde tarih düşürüldüğüne göre, bu dördüncü mezar sonradan, türbeyi yaptıran Ali Efendi için eklenmiş olmalıdır .(Yıldırım Kaymakamlığı İnternet Sitesi)

Bursa’da Çelebi Sultan mehmet ile Emir Sultan arasındaki Şibli Mahallesinde bir kitabe de “Yunus burada yatıyor” yazılıdır(Evliyaoğlu s,64)

ÜNYE YUNUS EMRE TÜRBESİ

Yunus Emre türbesi bulunduğu yerlerden birisi de Ünye’dir.

Ünye’deki mezarın türbe haline getirilmesi ve Şeyh Yunus Emre’nin mezarı olarak kabul edilmesinin bir sebebi de Yunus Emre’nin “İndik Urum’a kışladık, Çok hayr-u şer işledik, Oney oldu son durak, göçtük Elhamdülillah.” Ünye’nin eski adı olan Oney için böyle bir dörtlüğü bulunan Yunus Emre’nin bu nedenle burada vefat edip Ünye’ye defnedildiği düşünülmektedir. Bu türbe de bundan dolayı yaptırılmıştır.

Yunus Emre kabrinin Ünye’de olduğuna dair geçerli bir belge mevcut değildir.

KULA/SALİHLİ EMRE SULTAN KÖYÜ YUNUS EMRE TÜRBESİ

Cumhuriyetten önceki adı Emre Sultan olan köy, Manisa ili Kula ilçesine bağlı olup, Kula’ya 25 km. mesafededir. Emre köyü Tabduk Emre tarafından günümüzden 700 yıl kadar önce Saruhan Oğulları Beyliğine bağlı olarak kurulmuş olup, Batı Anadolu’da kurulan ilk Türk köylerindendir. Köyün burada kurulmasının en önemli nedeni türbenin kuzeyinden geçen ticaret (kervan) yoludur. Emre köyü, uzun yıllar çevrenin merkezi konumunda bulunmuştur. Bu nedenle köyde camii, hamam, medrese, pazaryeri ve konaklar bulunmaktadır. Günümüzde Yunus Emre ve hocası Tabduk Emre’nin mezarlarının bulunması önemini bir kat daha arttırmıştır.(Kula Belediyesi İnternet Sitesi)

ERZURUM TUZCU KÖYÜ YUNUS EMRE TÜRBESİ

Erzurum’daki mezarın Yunus Emre’ye ait olup olmadığını çok yönlü olarak araştıran bir başka uzman da Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’dur. Fındıkoğlu, 1925’de Erzurum’daki hocalığı zamanında kendi tabiriyle memur edildiği bu ispat görevi ile ilgili yaptığı çalışmaları aynı yıl yayınlanan “Meslek” mecmuasında (Sayı:23) ve daha sonra kaleme aldığı Erzurum Şairleri (1927) adlı kitabında yayınlamıştır. Bu konu ile ilgili olarak; “Yunus’un mezarının Erzurum-Tuzcu (Dutçu) Köyünde bulunduğuna dair iddianın “Tarih” bakımından sağlam delillerden mahrum olduğunu, yalnız halk edebiyatı psikolojisi zâviyesinden derin bir mana taşıdığını anladım.” demiştir (Fındıkoğlu, 1966, 57). Araştırmacı Halim Baki Kunter, Fındıkoğlu’nun Yunus Emre’yi Erzurumlu saydığını belirtmektedir.

GÖNEN İLÇESİ YUNUS EMRE TÜRBESİ

Isparta ili Gönen ilçesinin doğusunda çam ormanları arasında Yunus Emre’nin türbesinin olduğuna inanılmaktadır. Mezarların bulunduğu ormana Manastır (mana-sır) denilmiştir. Yeni adı Pazar Mahallesi’dir. Türbenin girişinden itibaren sağ başta sıra ile Yunus Emre, Taptuk Emre, Buharalı Sinan Efendi, Vakıf Kurucusu Şeyh Sadettin Efendi mezarlarının bulun-duğuna inanılmaktadır. İlçede her yıl Haziran Ayında Yunus Emre’yi Anma ve Aşure Şenlikleri yapılmaktadır.(Gönen Kaymakamlığı İnternet Sitesi)

Prof.Dr.Fuat Köprülü “Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar”adlı eserin 277.sayfada 3 mezar olarak İsmail Hakkı’nın “Muhammediye “ şerhinde geçen mezara işaret etmektedir. Yine Prof.Dr.Fuat Köprülü adı geçen eserin 266. Sayfasında dip notu olarak aynı kaynağa atıf yapar ve Yunus Emre’nin İsmail Hakkı’nın belirttiği yerde gömülü olduğunu yazmaktadır. Eserinin bazı yerlerinde Fuat Köprülü’de :” Yunus Emre’nin türbesinin Isparta ili dahilinde olduğuna inanmıyorum”diye belirtmektedir.

SİVAS/HAFİK YUNUS EMRE TÜRBESİ

Emre köyü, Sivas-Hafik karayolu üzerinde olup, Hafik ilçesine 15 km. uzaklıktadır. Sivas-Hafik karayolunun 22 km’sinden itibaren başlayan 3 km’lik tali bir yol, Emre köyü ile bağlantıyı sağlanır.

Emre köyünde “Gök Dede” denilen bir adak yeri bulunmaktadır. Köylüler, Gök Dede türbesinin Yunus Emre’ye ait olduğunu ileri sürmektedirler.(Kutlu Özen)

LİMNİ ADASI YUNUS EMRE TÜRBESİ

Ayrıca, mutasavvıf Niyazi Mısri de Yunus Emre'nin mezarının (veya makamının) Limni Adası'nda bulunduğunu ifade etmiştir.

Bunlar arasında bilim adamlarınca tartışma, Karaman ve Eskişehir'deki türbeler üzerine yoğunlaşmışsa da, Hacı Bektaş-ı Veli ile ilgili menkıbe düşünüldüğünde Aksaray - Kırşehir arasındaki türbenin asıl Yunus Emre türbesi olduğu düşünülebilir.

SANDIKLI YUNUS EMRE TÜRBESİ

Afyon ili, Sandıklı İlçe Merkezi’nde ve İhsaniye ilçesi Döğer Kasabası'nda Yunus Emre adına yapılmış iki türbe bulunmaktadır. Sandıklı’da ayrıca Tabduk Türbesi vardır. Sandıklı’daki mezar belediye tarafından yeniden yapılmıştır. Döğer’deki türbe ise tonoz örtülü kesme taşlı, batıdan girişli dikdörtgen planlı kargir XVII. yüzyıl yapısıdır.

ÇANKIRI ÇERKES SAÇAK KÖYÜ YUNUS EMRE TÜRBESİ

Cahit Öztelli tespitlerine göre, Divanlarda ve cönklerde bu bölgede yaşayan Yunus Dede ,Yunus Emre adını hiç kullanmamıştır. Bu türbe de yatan Yunus Dede’nin de Horasan’dan geldiği ancak Yunus Emre ilgisinin olmadığı ifade edilmektedir.

İZMİR TİRE YUNUS EMRE CAMİSİ TÜRBESİ

İzmir ili, Tire ilçesi ,İstiklal Mahallesi, Kapulu İrim Sokakta yer alan caminin, yapım tarihi net olarak bilinmemektedir.

Balım Sultan Türbe kitabesinde yer alan soy zincirinde,Yunus Emre’nin şeyhi olan Tapduk Emre’nin isminin sayılması ve zaviye kayıtlarında Yunus Emre isminin yer alması ,bu caminin ünlü halk ozanı Yunus Emre ile ilgili olabileceğini düşündürmektedir.

BOLU YUNUS EMRE TÜRBESİ

Bolu'nun Mengen ilçesine bağlı Gökçesu beldesinde bulunan Hayranlar köyü Yunuslar Mahallesi'nde daha önce Kültür Bakanlığı tarafından Yunus Emre'nin hocalarından Yunusiye'ye ait olduğu tescillenen mezarın yanındaki mezarın da halk şairi Yunus Emre’ye ait olduğu iddia edilmektedir.

EĞİRDİR ULUBORLU YUNUS EMRE TÜRBESİ

Bu bölge de de bir Yunus Emre türbesi olduğu iddialar arasındadır.

İHSANİYE İLÇESİ DÖĞER KASABASI YUNUS EMRE TÜRBESİ

 Afyon ili,İhsaniye İlçesi'ne bağlı Döğer Kasabası'nda, Emre Gölü’nün güneydoğusundaki bir tepe üzerindedir. Kesme taş kaplamalı dikdörtgen prizmal bir yapıdır. XVIII.yüzyıl sonu Osmanlı eseridir. Tekkenin kapısı güney yönünde olup avluya açılır. Yapı içten tonoz, dıştan üçgen çatı biçiminde olup taş kaplamadır. İç duvarları sıvalı ve badanalıdır. Sıva üzerinde duvar süslemelerine ait izler görülür.

SARIKÖY/MİHALICIK ,ESKİŞEHİR YUNUS EMRE TÜRBESİ

Gökhan Evliyaoğlu’na göre Yunus’un geçek mezarı Sarıköy’dedir.Sarıköy ,Ankara /Eskişehir demiryolu hattı üzerindedir.(S.68)

Eskişehir Mihalıçcık ilçesinde, Yunus Emre Müzesi 1974 yılında Kültür Bakanlığı tarafından ziyarete açılmıştır.

XIII.yüzyılda Eskişehir’de bulunan Yunus Emre’nin mezarı Yunan işgali sırasında yıkılmış, 1949 yılında yapılan bir çeşmenin arkasına taşınarak yeni bir mezar yapılmıştır. Bu mezar XIII. Yüzyıl Selçuklu mimarisi üslubunda yapılmış, rumi, palmet dekorlu mezar lahti birbirlerine kemerlerle bağlanmış, sekiz sütunlu etrafı açık anıt mezarın ortasına yerleştirilmiştir.

Bu anıt mezarın bulunduğu yere 1982’de bir kültür evi, cami ve şadırvan eklemiştir. Aynı zamanda buraya Yunus Emre’nin bir de heykeli konulmuştur. Kültür Evinde kurulan müzede ise Yunus Emre’yi tanıtan kitaplar, Yunus Emre’nin dörtlüklerini içeren levhalar sergilenmiştir. Burada Yunus Emre’nin ilk mezarından arta kalan mimari parçalar ile bazı etnoğrafik eserler de bulunmaktadır.

“Çalışmada; konunun belgesellik arzeden yönleri, klasik kaynaklar ve modern araştırmalar değerlendirilerek Yunus Emre’nin kabrinin Eskişehir (Sarıköy)’de bulunduğunun kuvvetle muhtemel olduğu sonucuna ulaşılmıştır.”(Yetim)

“ Gezerim Rum ile Şam’ı

Yukarı illeri kamu

Çok istedim bulamadım

Söyle garip bencileyin”

“Kayseri Tabriz’ü Sivas

Mahcuvan Maraş’ü Şiraz

Gönül sana Bağdat yakın

Alemler divanesin”

Yunus Emre türbesi ve mezarı konusunda değişik görüşler olmasına ve Yunus’un Anadolu’nun dört bir yanını dolaşmış olmasına rağmen mevcut veriler Yunus Emre türbesinin Ortaköy Sarıkaraman’da olmasının daha ciddi olgu olduğunu ortaya koymaktadır. Çünkü Ekecek dağı eteklerinde Tapduk Emre köyü ve türbesi, bölge de Yunus’un aşireti olan Hacıisamailli’den adını alan bir köy vardır. Ayrıca Yunus’un sık sık Hacıbektaş’a gidip geldiği düşünülürse en yakın bölge olarak Sarıkaraman bölgesi ortaya çıkmaktadır.

Yararlanılan Kaynaklar;

-Evliyaoğlu,Gökhan ; Anadolunun İç Aydınlığı Yunus Emre,Yağmur Yayınevi,İstanbul,1963.

-Ergüven, A.Rıza; Yunus Emre,Yaba Yayınevi,Ankara 1982.

-Öztelli,Cahit; Belgelerle Yunus Emre, Karaman Turizm ve Tanıtma Derneği Yayını, Ankara

1977

Yetim Fahri ;Yunus Emre’nin Kabri İle İlgili Görüşler, Osman Gazi üniversitesi Sosyal Bilim

ler Dergisi,Cilt,6 sy,1 Haziran 2015

Kaya Doğan ; Yunus Emre’nin Aksaray Ortaköy’deki Mezarı Üzerine Düşünceler, Aşık Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul 2000.

Özen Kutlu ; Sivas Efsaneleri, Sivas 2001 s.134