OSMANLI DÖNEMİ ŞAİRLERİNDEN NEVŞEHİRLİ SÜLEYMAN HAYRİ BEY
Dr. Faruk GÜÇLÜ
Şair Süleyman Hayri Bey(ailesi O vefat ettikten sonra Duran soyadını almıştır) 10 Şubat 1844, Nevşehir’de dünyaya gelmiştir. İlköğrenimini Nevşehir ve Kayseri’de yaptıktan sonra ailesi ile birlikte İstanbul’a göç etmişlerdir. Babasının Kayseri’nin bir köyünde doğan ama aslen Nevşehir kökenli Abdulkadir Efendi olması sebebiyle Kayserililerinde şair Süleyman Hayri Beye sahip çıktığı görülmektedir. Hangisi olduğu net olmamakla birlikte ya babası ya da annesi Damat İbrahim Paşa torunlarındandır. O nedenle on iki yaşındayken Mustafa Reşit Paşa tarafından Saray mensuplarına eğitim veren okul olan Enderun’a kaydolmuştur. Daha sonra Mekteb-i Mülkiyeye (Siyasal Bilgiler Okulu) ve Dârülfünunda kimya ve fen bilimleri okuyan şair 1857’de Enderun Saray görevlisi olarak atanmıştır. Daha sonra Enderun Mektebi inşa (yazı dersi) öğretmenliğine atanmış, bir süre gümrük memurluğu yapmıştır. Süleyman Hayri Bey Yanya Valiliği görevinde de bulunmuştur.
Cumhuriyet dönemi ünlü portre ressamlarından İbrahim Feyhaman Duran’ın babasıdır. Süleyman Hayri Bey oğlu Feyhaman henüz 6 yaşında iken yaşamını yitirmiştir.
Basiret gazetesine yazdığı bir yazıdan dolayı Rus elçisinin şikayeti üzerine sürgüne gönderilerek Kayseri ve Yozgat’ta ikamete mecbur tutulmuştur. Kayseri ve Yozgat’ta yaklaşık dört yıl kaldıktan sonra 17 Temmuz 1882’de padişah talebi ile tekrar İstanbul’a gelmesine isin verilerek önceki memuriyet görevine iade edilmiştir.
Oğlu Feyhaman Duran tarafından yapılan bu portresi Sabancı Müzesinde sergilenmiştir.
Şair Süleyman Hayri Beye ait günümüze gelen tek portrenin oğlu Feyhaman Duran yapıldığı anlaşılmaktadır.
Oğlu ressam İbrahim Feyhaman Duran tarafından yapılan tablosu-1959(Sabancı Müzesinde sergilenmiştir)
Basiret Gazetesinde Süleyman Hayri Beyin iki yazısı olduğunu görüyoruz. Gazeteciliğe dair yazılan ve gazetenin asıl maksadının halk okuduğunda anlaşmasının önemine dair Süleyman Hayri adlı bir işinin değerlendirmesidir (S.33 (5 Zi'lHicce 1286), sy.3, st. 2). Süleyman Hayri'nin Şikayet başlıklı yazısına Basiret Gazetesi'nin yorumuna dairdir (S.33 (5 Zi'l-Hicce 1286), sy.3, st. 2)
27 Ramazan 1293/16 Ekim 1876 tarihli Basiret gazetesinde çıkan Hersek meselesine dair bir makalesi, Rusya elçisi İgnatiyef’i rahatsız ettiği için şikayet üzerine Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa’nın emriyle Kayseri’de ikamete mecbur edildi. Bu arada bir borç meselesi yüzünden tutuklanmış. Ancak 21 Şevval 1296/8 Ekim 1879 tarihinde beraat etmiştir. ve 1 Ramazan 1299/17 Temmuz 1882’de İstanbul’a geri gelmiştir. Şair Süleyman Hayri Bey 3 Mart 1892 tarihinde İstanbul da vefat etmiştir.
Ülkemizin yetiştirdiği ilk ve önemli portre ressamı kabul edilen İbrahim Feyhaman Duran şair Süleyman Hayri Beyin oğludur.
Divan şair sayılan Süleyman Hayri Beyin başlıca eserleri
Dâbü’l-Mülûk, Âdâbü’l-Ulemâ ve Bahrü’l-Kâfiye adlı basılmamış üç eserinin bulunduğuna dair tespitler var ise de bu eserlerin nüshalarının nerede olduğu bilinmemektedir. Diğer eserleri şunlardır:
1. Güvâh-ı Dil: 32 büyük sayfa tutarında kaside, gazel ve şarkılardan oluşan bir eserdir. 1291(1874) yılında İstanbul'da basılmıştır. Bu eser için şairin şiirlerinden seçerek oluşturduğu bir Dîvânçe'si de demek mümkündür.
2. Levhatü’l-Kavâ’id: Farsça kuralları anlatan bir eserdir. 1283’te(1866) litoğrafya ile basılmıştır.
3. Hayri Bey Kütüğü: Hayrî Bey’in eserin kaleme alındığı tarih olan 1304 Muharrem'inden 1499 Zilhicce'sine kadar doğacak çocuklar için ebced hesabıyla 30’ar isim ve mahlası ihtiva eden bir eserdir. 1304’te(1887) telif edilmiş ve İstanbul'da basılmıştır. Kütük'teki isim ve mahlaslardan önce 24 beyitlik mesnevi tarzında yazılmış bir manzum mukaddime bulunmaktadır.
4. Mesnevî-i Şerîf Tercümesi: Mesnevî’nin bir kısmının tercümesidir.
5. Hayrü’l-Lugat: Türkçe-Arapça-Farsça üzerine yazılmış manzum lügattır.
Güvâh-ı Dil'inde divan edebiyatının hemen bütün nazım şekillerinden örnekler vermeye çalışan Hayrî Bey, özellikle gazellerinde klasik şairlerin izinden gitmiştir. Şiirlerinin büyük çoğunluğu aşk üzerine olan şairdir.
Yararlanılan kaynaklar:
İnal, Mahmut Kemal (2000), Son asır Türk şairleri, II. c. (haz. M.K.Özgül), Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
İhsan Işık ;Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
Vusala Musali ; Osmanlı Tezkireleri Işığında Nevşehirli Şairler, I Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirisi
Wikipedia
-Muhammed Akkuş; Tanzimat Dönemi Gazetelerinsen Basiret Gazetesi, Kırklareli Üniversitesi Y. Lisans Tezi, 2014
-Ahmet Emin Güven-Atabey Kılıç; Güvah-ı Dil, Erciyes Üniversitesi yayını,2007
-Kayseri Ansiklopedisi III Cilt, Kayseri Belediyesi,
