SALANDA’DAN GÜMÜŞKENT’E
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Salanda mevcut bilgilere göre; Luvi dilinden günümüze gelmiştir. Luvice de Sala; Işık , Wanda; Dağ anlamındadır. Köyün orijinal adı Saluwanda’dır.İki sözcüğün birleşmesinden Salanda adının oluştuğu düşünülmektedir.
Değişik medeniyetlere kucak açmış bir tarihi köyümüzdür. 1781 yılı Avarız Defteri kayıtlarına göre köyünde vergi ödeyen 24 kişi vardır.
Gülşehir ilçesine bağlı olan yeni adıyla Gümüşkent eski adıyla Salanda Köyü. Bir zamanlar 4500 civarında nüfusu varken nahiye yapılmış. 1970 li yıllara kadar civar köylerin en büyüğü olan nahiye iç göçler sebebiyle yoğun göç vermiş ve 2012 yılında yeninden köy olmuştur.
Arkeolog Mustafa Boncukçu tespitlerine göre de; Hacıbektaş menkıbelerinde de “Işıkdağı” ve “Salanda” isimleri yer almaktadır. Hünkâr Hacı Bektaşi Veli Hazretleri ile birlikte bir kısım Türkmen boyları Sulucakarahöyük’e (Hacıbektaş’a) yerleşmişler. Hünkâr, birkaç kişiyi civar beldeleri kontrol ettirip yerleşime uygunluğunu tespit ettirmek istemiş. Gönderdiği kişiler geri dönmeyince Hünkâr merak etmiş bunları. Aldığı cevap şöyle olmuş, “Hünkârım gönderdiğiniz kişiler o beldeyi sevmişler. Oraya yerleşmek istiyorlar.” Deyince “Suç onların değil, onları oraya SALANDA” demiş(Gülşehir Turizm Derneği Sitesi).
21 Eylül 1939 tarihine kadar köy 15293 sayılı kararla nahiye merkezi yapılmıştır. 1972 yılında kasaba statüsü kazanarak belediyelik olmuştur. İlk belediye başkanı Eşref Avcı’dır. 2014 Yılında nüfusun 2000 in altına düşmesi sebebiyle belediye kapatılmıştır.
1970'li yıllara kadar köyde berber, terzi, üç tane bakkal, iki kahve, köy sineması, tarım kredi kooperatifi, jandarma karakolu bulunmakta idi.
Hacıbektaş Velayetnamesinde de de ismi geçen tarihi hamam bugün Gümüşkent Kaplıcası olarak hizmet vermektedir. Su, yarısı doğal betonlaşmış bir havuzun içerisinden kaynamaktadır. Gümüşkent İçmesi, toprak alkali bikarbonatlı ve bol karbondioksitli bir maden suyudur. İçme olarak değerlendirildiğinde metabolizma hastalıklarında, karaciğer ve safra kesesi yetersizliklerinde yararlı olmaktadır.
Jeomorfologların tespitlerine göre bölge de “Salanda Fayı” adı verilen bir fay hattı da mevcuttur. Salanda Fayı’nın yüksek ve orta derecede tektonik bir aktiviteye sahip olduğunu ve sismik açıdan yakınında yer alan Gülşehir, Avanos, Hacıbektaş, Nevşehir gibi önemli yerleşim merkezlerini etkileyebileceğini göstermektedir.(İsmail Koçak ,Uğur Temiz, Mühendislik Bilimleri Araştırma Dergisi 2021/3)
Kasabada kavak, ceviz, kayısı, elma gibi ağaçları yanı sıra 26.840 Dekar tarım arazisi mevcuttur. Bağcılık köyde önemli bir yere sahiptir. Üzümü, pekmezi, köftürü ile ünlü köyümüzün bağ alanları genellikle meyilli yamaç arazilere kurulmuştur. 2613 Dekar Bağ sahası bulunmaktadır.
Gümüşkent okuma yazma oranı en yüksek köylerden birisidir. Köyde İlköğretim okulu , kütüphane ve birde Zihinsel Özürlüler Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi bulunmaktadır. 2020 yılı verilerine göre köyde 543 kişi yaşamaktadır.
Köyde bakımsızlıktan kaderine terk edilmiş ama mutlaka korunarak turizme kazandırılması gereken mağaralar bulunmaktadır. Bu mağaralar değişik uygarlıkları barındırmıştır.
Köyde Luviler’den daha önceki dönemlerde de yaşayan kavimler olup olmadığına dair net veri mevcut değildir. Tarihsel ve doğal güzellikleriyle hele hele bağlarıyla ünlü köyümüzde devletimizin bir meyve suyu ya da pekmez fabrikası kurarak tarihi değer taşıyan bağların yok olması önlenmelidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Dr. Kürşat Solak, 20.10.2013 Sultanhanı Gazetesi
Faruk Güçlü; Nevşehir İlinde Kavimler Göçü Tarihine Kısa Bakış,2021
İsmail Koçak ,Uğur Temiz, Mühendislik Bilimleri Araştırma Dergisi 2021/3
Hamit Şafakçı; 1781 Avarız Defterine Göre Arapsun Kazası, Bellek Dergisi 2020/2 Hatay
