Osmanlı İmparatorluğu’nda matbaa yoluyla basılan ilk kitap olma özelliğini taşıyan Vankulu Lugatı (Lugat-ı Vankulı), Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi (NEVÜ) Merkez Kütüphanesi arşivinde yer alıyor.
Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından kurulan ilk matbaada İbrahim Müterrifika tarafından basılan ilk eser olma özelliğini taşıyan bu önemli eser, hem üniversite hem de bölge adına büyük bir kültürel kazanım olarak dikkat çekiyor.
Osmanlı’da Matbaanın İlk Gözdesi
Vankulu Mehmed Efendi tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilen ve İbrahim Müteferrika Matbaası’nda 1729 yılında basılan eser, Osmanlı’da matbaa ile basılan ilk kitap olarak tarihe geçti. Lügât, sadece bir dil kaynağı değil, aynı zamanda Osmanlı’da ilim ve kültür hayatının matbaa aracılığıyla halka ulaşmasında da dönüm noktası oldu.
NEVÜ Kütüphanesi’nde Koruma Altında
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nde titizlikle korunan eser, hem araştırmacılar hem de tarih meraklıları için önemli bir kaynak niteliği taşıyor. Üniversite yetkilileri, bu tür eserlerin dijitalleştirilerek gelecek kuşaklara aktarılması yönünde de çalışmalar yapıldığını belirtti.
"Kültürel Hafızamızın Bir Parçası"
NEVÜ yetkilileri, Vankulu Lugatı’nın yalnızca bir kitap değil, Türk kültür ve eğitim tarihinde bir dönüm noktası olduğunun altını çizerek, üniversite kütüphanesinin bu gibi nadir eserlerle zenginleştirilmeye devam edileceğini ifade etti.
Eser: Vankulu Lugatı (Lugat-ı Vankulı)
Basım Yılı: 1729
Bulunduğu Yer: NEVÜ Merkez Kütüphanesi NEVŞEHİR
Önemi: Osmanlı’da matbaanın bastığı ilk eser
Müteferrika Matbaası’nın İlk Eseri Vankulu Lugatı (Lugat-ı Vankulı)
Sözlük bilimi uzmanı Farablı Türk Bilgini İsmail el-Cevheri’ye ait olan, Vankulu Mehmed Efendi tarafından (ö.1592) 1589 yılında tercüme edilen eserin asıl adı sözlüklerin tacı, anlamına gelen Tâcü’l-luga ve Sıḥâḥu’l-Arabiyye olarak geçiyor. Eser Osmanlı’da ise Terceme-i Sıhah-ı Cevheri adıyla yayımlanmış bulunuyor. Söz konusu eserin Müteferrika matbaasındaki basım tarihi ise 1729’dur. İlk olarak 500 adet basılan eser, müderrislerin ve medrese öğrencilerinin temel aldığı bir eser olması sebebiyle farklı tarihlerde 3 kez daha basılıyor. Bu muazzam eserin çevirisini “Vankulu” ismiyle tanınan Mehmed Efendi yapmıştır. Günümüzde ehil sarraflar için aranan kitaplar arasında olan eser, astronomik değerler düzeyinde görünüyor. Eser ile ilgili Kemal Beydilli ve Dr. Coşkun Yılmaz’ın da çalışmaları mevcuttur.
İlk Türk matbaasını kurma izninin İbrahim Müteferrika’ya Temmuz 1727’de verilmesiyle birlikte, evinin alt katında "Dârü’t-Tıbaatü’l-Âmire" adıyla ilk Türk matbaasını kuran İbrahim Müteferrika’nın ilk matbu eseri 31 Ocak 1729’da (1 Recep 1141) Vankulu Lügati’dir.
Lügat, 1010 senesinde vefat eden İsmail el-Cevheri’nin telif ettiği büyük ve meşhur Arapça lügatin Türkçe’ye tercümesidir. Bu muazzam eserin çevirisini “Vankulu” ismiyle tanınan Mehmed Efendi yapmıştır. Vankulu Mehmed Efendi, başta fıkıh ilmi olmak üzere, lügat ve edebiyatta da bilgi sahibiydi. Mehmet Efendi’nin telif ve tercüme birkaç eseri daha bulunmaktadır. Ancak ona ilmî sahada büyük şöhret kazandıran, Vankulu Lügati adıyla anılan tercüme lügati olmuştur.
Dârü’t-Tıbatü’l-Âmire’de ilk baskısı yapılan bu kitap, iki büyük ciltten oluşmuştur. Avrupa’dan ithal edilen filigranlı kâğıda, okunabilir nesih bir yazıyla basılan kitabın, alt tarafında, sonraki sayfanın hangi kelimeyle başlayacağı ve biteceğini gösteren parolalar bulunmaktadır. Madde başı olarak kelime kökleri alınmış, bu kökten türetilen kelimeler ise altı çizili olarak belirtilmiştir. İlk cilt 656, ikinci cilt 766 sayfadan oluşmaktadır. Yaklaşık olarak 5 bin kelime kökü bulunan lügatte, kelime köklerinden türetilmiş yüz binden fazla kelime bulunmaktadır. Vankulu Lügati, padişahın atadığı ilim erbabı tarafından titizlikle incelenerek, iki yılda hazırlanmıştır. Bu değerli lügat, basıldığı zamandan bu yana oldukça talep görmüştür.
#NEVÜ #VankuluLugatı #OsmanlıMatbaası #İbrahimMüteferrika #Nevşehir #TarihiEser #KültürelMiras #ÜniversiteKütüphanesi #Lugat