Unutulmaması Gereken Bazı Yerel Sözcükler
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
TDK tarafından yayınlanan Türkçe sözlüğe baktığınız zaman bulamayacağınız ancak halkın özellikle kırsal kesimde yaşayan halkın yerel dilinde kullandığı sözcükler vardır. Kuşkusuz dil bilimciler bu sözcüklerin kökenlerini araştırmalıdır. Yine unutulmamalıdır ki bu sözcüklerden bazılarını halkın yaşadığı koşullara uygun olarak türettiği de açıktır. Bu sözcüklerinin unutulmamasını sağlamak gerekir.
Nevşehir ve bazı köylerinde kullanılan unutulmaması gereken bazı sözcükler
ABARİİ(ABOVV) : Ani şok ve şaşkınlık belirten bir sözcüktür. Adeta yöremizle özdeşleşmiştir.
ACER(ACAR) : Yöremizde yeni ve taze anlamında kullanılmaktadır. Uluslararası dilde bir laptop markasının da adıdır. Kafkasya da Acaristan diye bir devlette bulunmaktadır.
AĞ PAHLA(AK BAKLA) :Kuru fasulyeye yöremizde beyaz renginden dolayı verilen isimdir.
AVARANTI(ARAVANTI): Anadolu’nun değişik yörelerinde özellikle Adana ve Osmaniye bölgesinde olduğu gibi yöremizde de sık kullanılan yerel bir sözcüktür. İşsiz güçsüz, çalışmayan anlamındadır.
BİŞEK: Bazı yörelerde yayık dövmede kullanılan aracına verilen ad, Yozgat’ta köy adı olmasına rağmen yöremizde çabuk pişen ürünlere verilen isimdir.
CARI : Acele, ivedi tez anlamında kullanılmaktadır.
CILGA : İnsanların geçebileceği patika yol anlamındadır. Ülkemizde Cılga adını taşıyan yöre ve köyler bulunmaktadır.
CILHISIZ: Şımarık terbiyesiz anlamındadır. Bazı yörelerde cılgısız olarak kullanıldığı görülmektedir.
ÇIĞŞALI : Havalı, bir şekil, normlara uygun olmayan, istek ve talepleri farklı olan ve bitmeyen insanları tanımlayan yerel bir sözcüktür.
ÇİNEGER : Kalburun büyüğü bir eleme aracıdır.
ÇÖÇEL : Yöremizde beceriksiz anlamında kullanılmaktadır. Çöçel soyadı olanlar ve Çöçelli olan köy adları mevcuttur.
DİZLİK : Genelde sporcuların eklem yerlerini korumak için kullandıkları bir koruyucuya verilen addır. Ancak yöremize özgü olarak kadınların madımak ve yenilebilen otları toplamak bellerine bağladıkları bir çeşit bohça adıdır.
DULDA : Moğolca “Dalda” sözcüğünden dilimize geçtiği sanılmaktadır. Coğrafi bir terimdir. Saklı, gizli gölge , yağmurun, soğuğun, rüzgarın ,güneşin görmediği yer anlamındadır.
GIMIR : Yöremizde zayıf ve çelimsiz, öne doğru kambur kişiler için kullanılır. Azerbaycan’da bir yöre adıdır.
HÜDÜLÜ : Yürek ya da kundak çocuklarının altına serilen ısıtılmış ince toprak anlamındadır. İran’da ve Azerbaycan’da bir kent adıdır. Avşarobası’nda da bir sülalenin lakabıdır. Yöremizde beceriksiz, kısa boylu anlamında kullanılmaktadır.
KORA : Bir Afrika çalgısının adıdır. Ayrıca tıpta bir hastalığa verilen isimdir. Ancak yöremizde kapıların arkasında bulunan kilit dışındaki kilitleme ve bastırak aletlerine verilen isimdir. “Korala” sözü kapıyı arkadan kilitle anlamına da gelmektedir.
MAŞALA: Bahçelerde sebze ekimi için yarılan parçalara verilen isimdir.
MAYHAR : Çirkin ,sakat, yaşlıların giydiği bir çeşit palto anlamındadır. ABD’li yazar ArdathMayhar isimli bir yazar da bulunmaktadır. Yöremizde çirkin, yakışıksız anlamında kullanılmaktadır.
MIDIK : Kısa boylu insanları tanımlamak için kullanılır. Adana bölgesinde bir mahalle adıdır.
MÜVEL: Dilimize hangi dilden geçtiği bilinmemektedir. Yöremizde sebze ekilen ,sulamak için kenarları çevrilmiş toprak parçasına verilen isimdir.
PISIKKIN: Pısırık sözcüğünden üretilmiştir. Cesareti olmayan korkak anlamındadır.
SÖĞKE: Yöremizde güneş alan, diğer arazilere göre daha yüksek ve meşakkatli olanlara verilen isimdir. Coğrafi bir terimdir.
TINGILLI : Alıngan ,rüzgardan nem kapan, her şeyden etkilenen insanlar için kullanılan bir sözcüktür.
ZIDI : Yöremizde çok kısa boylu insanlar için kullanılan bir tanımlama sözcüğüdür.
Türkçemizin zenginleşmesi için yerel sözcükleri de dilimize kazandırmak gereklidir.
