ÜRGÜP İLÇESİNDE TARİHİ ÇEŞMELER
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Damat İbrahim Paşa, Ürgüp’te bulunan pazarı ve kadılık makamını Nevşehir’e taşıması sebebiyle Ürgüp Kazası’nda oluşan hoşnutsuzlukları önlemek içinde Ürgüp’te on dolayında çeşme yaptırmıştır. Damat İbrahim Paşa Ürgüplülerin taleplerini kabul ederek 15-20 KM uzaktan Kavak köyünden su getirtmiştir(Kaya sy 44))Bu çeşmelerden çoğunluğu günümüze kadar varlıklarını koruyamamış bazı çeşmeler varlığını korumuştur. Araştırmacı Mustafa Kaya tespitlerine göre Damat İbrahim Paşa Ürgüp’e on çeşme yaptırmıştır. Diğer araştırmacılar ise on mahalleye çeşme yaptırılmasından söz etmektedirler.
Damat İbrahim Paşa, Ürgüp’te on mahalleye çeşme yaptırmıştır. Çeşmelerin kitabelerini de dönemin ünlü divan şairleri yazmıştır.Bu durum Damat İbrahim Paşa’nın sanata, edebiyata ve şairlere ne kadar değer verdiğinin de açık göstergesidir.
Bu çeşmelere kısaca bakacak olursak;
AŞAĞI PAZARYERİ ÇEŞMESİ : 1721 yılında yapılmıştır. Kitabesi Ürgüp Müzesindedir. Kitabesinde Şair Nedim’den alıntı vardır.
PANCARCI ÇEŞMESİ /AŞAĞI DERE MAHALLESİ ÇEŞMESİ: 1721 yılında yapılmıştır. Şair Lütfi’den sözler içeren kitabesi yerindedir.
BEDRETTİN MAHALLESİ ÇEŞMESİ: 1721 yılında yapılmıştır. Şair Necip’ten sözler içeren kitabesi kayıptır.
DAVUT AĞA ÇEŞMESİ : Kayakapı Mahallesinde 1721 yılında yapılmıştır. Çeşmeye Davut Ağa adı verilmiştir. Damat İbrahim Paşa, sık sık görülen yangın afetini önlemek için Fransa’da eğitim gören mühendis Davud Ağa’ya tulumba ile yangın söndürmek üzere bir teşkilat kurdurmuştur. Buna ilk itfaiye teşkilatı da denilmektedir. Çeşmenin kitabesi 1991 yılında çalınmıştır.
ESET AĞA ÇEŞMESİ : Kayakapı Mahallesinde 1721 yılında yapılmıştır.Şair Şakir’den sözler içeren kitabesi Ürgüp Müzesindedir.Çeşme Osmanlı ordusunda yeniçeri ağası olarak görev yapan Ömer Esat (Eset) Ağa,adına yaptırılmıştır. Esat Ağa Ürgüp’te Esatoğulları olarak bilinen köklü bir aileye mensuptur.
GEZ ÇEŞMESİ: Musa Efendi Mahallesinde 1720/1721 yılında yapılmıştır. Şair Vehbi’den sözler içeren kitabesi kaybolmuştur.
HÜKÜMET KONAĞI ÖNÜ : 1721 yılında yaptırılmıştır. Kitabesi Ürgüp Müzesindedir. Kitabesinde Şair Nedim’den alıntı vardır.
Kitabesinde günümüz Türkçesi ile
“Sonsuz bağışları olan
Başvezir İbrahim Paşa
Şöhretin sınırı çizilmez
Bir caferi(akarsu anlamında) hazinesidir dünyaya “yazılıdır.
MUSA EFENDİ ÇEŞMESİ: 1721 yılında yapılmıştır. Musa Efendi Mahallesi ile Tevfik Fikret Caddesi’nin birleştiği noktadadır.Şair Sami’den sözler içeren kitabesi Ürgüp Müzesindedir.
TEMENNİ ÇEŞMESİ : Cami Kebir Yokuşunda 1721 yılında yapılmıştır.Şair Seza’dan sözler içeren kitabesi Ürgüp Müzesindedir.
YUNAK ÇEŞMESİ : 1720 yılında yapılmıştır. Yunak Camii yanındadır. Şair Nami’den sözler içeren kitabesi yerindedir.
1515 yılında Osmanlı topraklarına katılan Ürgüp, Sadrazam Damat İbrahim Paşa zamanında su sorunu yaşamaktadır. Damat İbrahim Paşa kadılık makamı ve Ürgüppazarın Nevşehir’e taşınması sebebiyle kendisine kırılan Ürgüplülerin gönlünü almak amacıyla Nevşehir yakınlarındaki Kavak köyünden yaklaşık 20 km bir yeraltı yolu ile su getirtir. Bu tüneller yer yer kapanmakla birlikte bugün hala varlığını korumaktadır. Ürgüp sokak ve meydanlarına mermerden çeşmeler yaptırarak şiirlerini dönemin meşhur şairlerine yazdırmış, kitabelerini de dönemin en iyi mermer ustalarına kazıtmıştır.
Günümüzde bu çeşmelerin hemen hemen hepsinin bakımsızlık ve ilgisizlik nedeniyle yok olması da üzücüdür. Keşke çeşmeleri orijinal yapıları ve kitabeleriyle birlikte koruyabilseydik.
Yararlanılan Kaynaklar
Ahmet Refik Altınay : Lale Devri (1718-1730), Birinci Basım, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2010.
Arif Bilge : Nevşehir ve Lale Devri, Konya,1966.
Mustafa Kaya; Geçmişten Günümüze Ürgüp, Ürün Yayınları 1994.
Osman Elmacı : Ürgüp Tarihi, Ürün Yayınları,2008
Hakan Yalap; Lale Devri Şairlerinin Nevşehir’e Armağanları, Journal of SocialScience , 2016
Halil Sözlü, Fırat Allak ; Nevşehirli Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın Bânîliğindeki Ürgüp Çeşmeleri Ordu UniversityJournal of SocialScienceResearch, 9(1), 127-145, March 2019
