Doğa, tarih, büyüleyici hava, sessiz vadileri, insanın nefesini kesecek güzellik, Peribacaları, kayalara oyulmuş evleri bağrında yaşatan ilimiz Nevşehir'in tarihini sizlerle paylaşmak istedim. 1-Gülşehir,1584 yılında Uçhisar nahiyesine bağlı 30 hanelik bir köydü. 2-Kapadokya'nın “güzel atlar ülkesi” anlamına gelen adı Asurluların mirasıdır. 3- Nevşehir tarih boyunca farklı dönemlerde farklı isimlerle tanınmıştır 1.Nevşehir :Nissa (Hititler dönemi) 2.Soandos (Bizans Dönemi) 3.Muşkara ( Osmanlı dönemi ) 4-Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır. 5-Tüf kayaları arasında yaşayan,yöre halkının kaya kertişi adını verdiği Avrupa'nın ikinci büyük kertenkelesi Agama Stellio bu yörede yaşamaktadır. 6-Bir gece hayvanı olarak tanınan ve aslında çöllerde yaşayan Arap Tavşanı bu bölgeye özgü hayvanlar arasında yer almaktadır. 7-Bölgenin doğasına özgü ,dünyada Nevşehir'in kırsal alanında yaşayan sadece Zygaena Kapadokia adlı kelebek türü , kelebek koleksiyoncuları arasında aranılan türlerden biri olarak bilinmektedir. 8-Kurugöl kasabasında bulunan yeraltı şehrinin su ihtiyacı 4 km mesafedeki bir kuyudan temin edilmekteydi. 9-17.yüzyıla kadar Nevşehir Ürgüp'e bağlı 18 hanelik bir köydü . 10-1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir, Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun dinlere göre dağılımı : 1-Müslüman : 79.249 2-Ortodoks Rum :15.987 3-Ermeni Gregoryen : 905 Toplam : 96.141 kişi 11-1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı : 1-Müslüman :55.207 2-Ortodoks Rum : 11.397 3-Ermeni Gregoryen : 485 4-Protestan : 20 5-Katolik : 34 Toplam : 67.143 kişi 12-Nevşehir'in en eski yerleşim yeri kalkerli bir yapıya sahip olan Civelek Mağarası'dır. 13-1514 yılında Yavuz Sultan Selim ,Çaldıran Seferi sırasında bölgeden geçerken Özkonak'ta bir köprü yaptırır. 14-1071 tarihinden sonra Nevşehir ve çevresine Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt, Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek ,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar yerleşmişlerdir. 15-Moğol hükümdarıyla anlaşmazlığa düşen Selçuklu Sultanı 3. Alaaddin Keykubat Ürgüp yakınlarındaki bir mağaraya sığınmıştır . 16-Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim, antik adı Tomisson olan Damsa Çayı'nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir. 17-Şemsettin Sami 1888-1900 yıllarında yazdığı Kamus- ül Alam adlı tarih ve coğrafya ile ilgili eserinde Ürgüp'te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir. 18-Avanos yakınlarındaki ünlü Çeç tümülüsü 32 metrelik yüksekliği ile Gordion , Nemrut , Karakuş gibi Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biridir. 19-Gülşehir Açıksaray'daki manastırlarda Papazlar ,rahiplerce yetiştirilip başka yerlerde din görevlisi olarak çalışmışlardır. 20-1994 yılında yapılan araştırmalarda Gülşehir nüfusa kayıtlı bir Hıristiyan'a rastlanmış ancak bu kişinin sonradan Müslüman olduğu öğrenilmiştir. 21-Gülşehir – Gökçetoprak Köyünde yer alan Zeus Sunağı Kapadokya Bölgesi'nde yer alan tek sunaktır. 22- Selçuklular ve Osmanlıların yeraltı şehirlerini askeri amaçlı kullandıkları sanılmaktadır. 23-Yeraltı şehirleri hakkında en eski yazılı kaynak Xenophon 'un Anabasis adlı kitaptır. 24-Nevşehir çevresindeki yeraltı şehirlerinde sadece Tatlarin yeraltı şehrinde tuvalet bulunmaktadır. 25-Yeraltı şehirlerinin en yaygın kullanımı Bizans Dönemi'nde olmuştur. 26-Nevşehir Damat ibrahim Paşa Camii yapımı biterken artık taşlar ile Kaymaklı Kurşunlu Camii yaptırılır 27-Derinkuyu Yeraltı şehri yaklaşık yüz bin kişilik bir topluluğun barınma yeme,içme,savunma ihtiyacını karşılayabilecek düzeydedir. 28-Gökçetoprak Yeraltı şehrinin içinde 25 m. derinlikteki su kuyusunda halen su bulunmaktadır. 29-Mazı Yeraltı şehrinin girişinde Friglere ait kare mekanlı bir tapınak ve Kibele'nin kutsal işaretleri yer almaktadır. 30-Beşgen planlı Nevşehir Kalesinin 42 mazgal,4 burcu, arkada ve önde iki kapısı vardır. 31-Uçhisar Kalesi'ni Bizans derebeyleri şato olarak kullanmışlardır. 32-Yeraltı şehirlerinin bazılarında katlar arası haberleşmeyi sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır. 33-Osmanlı sultanları sarayda Tuzköy kasabasında çıkarılan tuzları kullanırlardı. 34-Gülşehir'e bağlı Tuzköy kasabasında 50 milyon ton tuz rezervi tuz bulunmaktadır 35-Şeker hastalığı olarak bilinen diyabetin , dünyada ilk defa Bizanslılar döneminde Nevşehir’de yaşamış olan Doktor Aretius tarafından isimlendirilmiştir. 36-ilimizin 60 tane yeraltı şehri bulunmaktadır. Derleyen: Tuncay Yıldırıcı