SANATÇI RUHLU BİR DEVLET ADAMI; DAMAT İBRAHİM PAŞA
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Damat İbrahim Paşa sadece Osmanlı Döneminde yaşamış ciddi bir devlet adamı, sadrazam değil aynı zamanda iyi bir şairdir.
Ünlü Tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın, hat sanatına aşırı ilgi duyduğunu, sülüs ve nesih yazılarını Hafız Osman ve hattat Ömer Efendi’den öğrendiğini kaydeder. Lale Devri olarak bilinen dönemin ünlü sadrazamı Damat İbrahim’in sanat, kültür, tarih ve edebiyata olan ilgisi dönemin tarihçilerince sıklıkla ifade edilmiştir. Damat İbrahim Paşa’nın şiir de yazdığı bilinmektedir. Damat İbrahim Paşa tarafından III. Ahmet’e yazılan minnettarlığını belirten manzume ilginçtir
“Nigâh-ı iltifâtınmâyedârıizz ü şân oldu
Hitâb-ı müstetâbınrûh-bahşıcism-i cân oldu
Aceb mi kılsan ihyâmakdemilûtfunla hünkârın
Kulun bir zerreyim zâtın bana mihr-i cihân oldu.”
1730 isyanından sonra Damat İbrahim Paşa’nın sadece bir evinde bulunan kitaplarının sayısının 386 olarak kaydedildiği ortaya konulmuştur. Evde bulunan kitapların büyük çoğunluğu Türk ve dünya tarihleridir. Menakıbenameler, süleymannameler ve divanlar Paşa’nın ele geçen kitapları arasında kaydedilen edebi eserlerdir.
Damat İbrahim Paşa’nın Şehzadebaşı’ndaki bir vakıf kütüphanesine bağışladığı 814 kıymetli eseri bağışladığı da tespitler arasındadır. Kitaba olan merakı, kütüphanecilik ve vakıf faaliyetleri ile düzenlediği şiir meclisleri, Damat İbrahim’in entelektüel bir birikime sahip olduğunu da ortaya koymaktadır.
Dilaverzade’ninZey-i Hadikatü-l Vüzera isimli eserinde Damat İbrahim Paşa “Hazineyi gelirle doldurmuştur. Din ve devlet işlerindeki hizmeti de yazıya sığmaz. Himmeti yüksekti. Aristo kavrayışlı, Eflatun görüşlü, Lokman bilgeliğinde, mülk ve milleti düzende tutan, vakur, mütevazı, tedbirli, mert ve gayretli, iyiliği ikramı çok, yüce himmetli, iyi ahlaklı, yüce soylu, doğruluktan şaşmayan, tedbirli vezir, kanunlara hakim benzersiz sadrazamdı. Özellikle bilgin ve erdemlilere, şeyhlere, ariflere, hüner sahiplerine, şiir ve nesir yazanlara, söz ve yazı ustalarına, müzisyenlere aşırı meyli ve yakınlığı vardı. Ekseri gece ve gündüzlerde ilim ve marifet sahipleriyle sohbet eder, her birini ödüllendirirdi. Bir kişiyi ayıbından ötürü aşağılamaz, rakiplerine bile mansıplar vezirlik verir, yaşlı yoksul herkesi ihyadan geri kalmazdı. Yaratılışı gereği hayır işlerine düşkündü.” Diye tanımlamaktadır.
İstanbul’da kitap satan esnafta bulunan nadide kitapların, ucuz fiyatla satın alınarak Avrupa'ya gönderildiğini öğrenen Damat İbrahim Paşa, bu eserlerin yurt dışına çıkışını yasaklayıp kütüphaneler kurarak buraya bu eserlerin kazandırılmasını sağlamıştır(Wikipedia).
“Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın eşi Fatma Sultan’a yazmış olduğu şiirini de Lady Mary’nin dizelerini kullanarak romantik bir şarkı olarak bestelemiş ve bugün bir kopyasının “TheLester S. Levy” Nota Koleksiyonu’nda bulunduğu (Kutu 109, No. 32) haliyle orijinal bir edisyon olarak ( J. Hewitt’s Musical Repository, No. 59 Maiden Lane, New York) yayımlamıştı. Nevşehir’den New York’a Amerika Birleşik Devletleri’nin ilkbaşkanı George Washington ile Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın bir bestecinin dağarcığında hiç beklenmedik bir şekilde buluşmaları ilginçti”( Emre Arıcı, Lady Mary Mantagu ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Şiirinden Doğan Bir Şarkı Andante Com.tr, Ekim 2015).
Nevşehirli İbrahim Paşa aynı zamanda şair ruhludur ve eşi Fatma Sultan için yazmış olduğu bir şiiri büyük düğünü kaçıran Lady Mary’nin Edirne’den 1 Nisan 1717’de Alexander Pope’a yazmış olduğu mektubunun konusunu oluşturur. 18. yüzyılın ünlü İngiliz şairlerinden “Alexander Pope’un (1688-1744) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın (1660-1730) bir şiirini okuyup buradan aldığı bir imgeyi kullandığını biliyoruz; iki şair arasındaki bağlantı ise iyi yetişmiş, edebiyata meraklı bir İngiliz soylusu olan Lady Mary WortleyMontagu idi”( Savaş Kılıç, Çevbir org.tr). Alexander Pope’nin şiirlerini ünlü şarkıcı James Hewitt bestelemiştir.
Aradan geçen üç yüz yıla rağmen Damat İbrahim Paşa’nın şiirlerinin dünyanın başka bir bölgesinde halen yaşadığı anlaşılmaktadır.
Damat İbrahim Paşa’nın Lale Devrinin ünlü şairi Nedim ile olan yakın dostluğu da unutulmamalıdır.
Yararlanılan Kaynaklar
-Dr. Sevda Önal Kılıç; Edebiyat Patronajı Açısından Damat İbrahim Paşa Dönemine Dair Genel Bir Değerlendirme, Türkiyat Araştırmaları Dergisi , Ocak,2018.
-İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 104-323; IV/2
-Wikipedia
-M. Münir Aktepe, "Damad İbrahim Paşa, Nevşehirli", in: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Bd. 8, S. 441–443, İstanbul 1993
-Emre Arıcı, Lady Mary Mantagu ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın Şiirinden Doğan Bir Şarkı Andante Com.tr, Ekim 2015)
