NEVŞEHİR(MHA) Nevşehir’in Ürgüp ilçesine bağlı Mazı köyündeki tarihi doku keşfedilmeyi bekliyor. Memleketin Turizmi ve Kültür değerleri ile ilgilenmekle görevli bulunan İl Müdürlüğünün basın yayın kuruluşlarında yapılan onca habere karşın Mazı köyündeki tarihi doku hakkında ne yaptığı koskoca bir muamma.
Köyün Tarihi yer altı şehri, Kaya mezarlıkları, seramik fırın ve ayrıca Helenistik Dönemine ait kayanın içerisine oyma kiliseler, Mezarlardan anlaşılacağı üzere çok eskilere dayanmakta.
Yer altı şehri Kapadokya’daki bulunan en eski şehirlerinin hiçbirisine benzememekte. Kapadokya’daki yer altı şehirlerini aşağı inerken Mazı Köyündeki yer altı şehirleri tam tersi 8 kat yukarı çıkmakta, ayrıca kat katta aşağı inileceği söylenmekte. Köyün etrafında kayalıkların üzerinde kayaya açılmış mezarlar bulunmakta. Helenistik dönemine ait olan kayaya oyma Kilise Mezarlar ise 2000 yıldan daha eski olduğu söylenmekte. Frigyalılar, Lidyalılar, Bizans ve son dönem olarak Romalıların kalıntılarına rastlanmakta. Mazi ismi iki isimden aldığı söylenir birincisi Köyde çok eskiden yetişen Mazı ağacından öyle bir ağaç ki çok sağlam olduğu söylenir ve eski Kağnı Dingilleri bu ağaçtan yapılırmış. Köyde şuanda mazı ağacı iki tane kalmış durumda. Mazı köyü ismini aldığı ikici isim ise Mataza‘dır. Kelime ve Sözcük manası olarak Antik kent demektir. Köyün farklılık gösteren yer altı şehri Kaya mezarları Seramik fırınları ve yerleşim yerini Çağrıştırdığı için Mataza ismi ile de eskiden ismi anılmakta imiş. Köyün Rakımı 1335 metredir. Tipik İç Anadolu iklimi görülmektedir. Yazları Sıcak ve kurak Kışları Soğuk ve kar yağışlı geçer. Köyde Yetişen ürünlerin başında Patates gelir. Köyün 50-55 bin Metrekarelik Ekim, Dikim alanı bulunmakta. Tabi ki ekim dikim çoğu sulama iledir. Sulama Köyde 100-250 Metreye kadar olan kuyulardan Elektrik sistemi ile çıkartılmaktadır. Kıraç olarak Kabak çekirdeği, Nohut, Fasülye, Soğan, Ayçiçeği yanı sıra Kayısı, Elma ve armut az miktarda üzüm yetiştirilmektedir. Söylendiği gibi Köyün genel geçim kaynağı Patates, Buğday Üzerine olup diğer ihtiyaç gidermek için ekilmekte ve dikilmektedir.
Antik adı “Mataza” olan Mazı köyü, Ürgüp’ün 18 km güneyinde, Kaymaklı Yeraltı Şehri’nin ise l0 km doğusundadır. Vadinin her iki dik yamaçlarında Erken Roma Dönemi’ne ait kaya mezarları bulunmaktadır. Platoda ise çok sayıda Bizans Dönemi’ne ait mezarlar yer alır. Yeraltı şehri, derin vadide yer alan köyün batı dik yamacına övülmüştür. Değişik yerlerde dört girişi tespit edilebilmiş, asıl giriş düzensiz taşlardan örülü bir koridorladır. Kısa koridordaki iri sürgü taşı, yeraltı şehrinin giriş çıkışı kontrol altına alınmasını sağlamaktadır. İç kısımdaki küçük oda, sürgü taşının rahat bir şekilde hareket etmesi için yapılmıştır. Ayrıca sürgü taşının karşısında kapının tam olarak kapanması için bir girinti bulunmaktadır. Böylece dışarıdan içeriye girmek imkansız hale gelmektedir. Girişin tam karşısındaki sütunlu mekan ahırdır. Yeraltı yerleşiminin geniş alanlarına yayılan ahırlar, diğerlerinden farksızdır. Ancak bir ahırın ortasında kayadan oyulmuş, hayvanların su içmesini sağlayan yalak bulunması diğerlerinden farklı özelliğidir. Ahırların çok sayıda olması hayvansal üretimin bolluğunu dolayısıyla refah seviyesinin yüksek olduğunu gösterir. Ahırların arasında kalan bir mekan, şırahane olarak kullanılmıştır. Tavan kısmında moloz taşlardan örülmüş, üzümleri aşağıya doğru dökmeye yarayan bir baca yer alır. Ahırlardan kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kilisesine ulaşılır. Bu mekanın girişi sürgü taşı ile kapatılabilmektedir. Kilise apsisi, Kaymaklı Yeraltı Şehri’ndeki kilisenin aksine uzun kenar köşesine oyulmuş, fasatı kabartmalarla süslenmiştir. Kilisenin kenarlarına oturmaya yarayan alçak platformlar yapılmıştır. Girişin yanında bulunan oda ise din görevlisine ait olmalıdır. Kilisede bulunan aşağıya doğru yaklaşık 20 m derinlikteki su kuyusu, yeraltı şehrinin gerçek derinliğini göstermesi açısından önemlidir. Kilise apsisinin karşısındaki küçük oyuk aynı zamanda gizli baca olup yeraltı şehrinin diğer mekanlarına geçişi sağlar. Bacanın iki tarafındaki küçük oyuklar tırmanmayı kolaylaştırmıştır. Üst katlara geçiş gizli bacalar sayesindedir. Üst kat salonları ve odaları birbirlerine dar, uzun tünellerle bağlanmıştır. Mazı yeraltı şehrinin genel özelliği alt kat mekanlarının bağlantıları kısa pasajlarla, üst kat mekanlarının ise uzun, dar pasajlarla sağlanmasıdır. Bu pasajların çoğu kapandığından dolayı yeraltı şehrinin ne kadar bir alana yayıldığı bilinememektedir. Dini mekana sahip Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehirleri büyük alanlara yayılmıştır. Mazı yeraltı yerleşiminde de bir kilise bulunduğundan dolayı onlar gibi geniş alanlara yayılmış olması olasıdır.
