İNEGÖL’ÜN TÜRKÇEMİZİN SÖZ VARLIĞINA KATKILARI
Makedonya’nın Manastır beldesinden kaçak gelmiş göçmen bir ailenin ( Kemal Atatürk’ün hemşehrisi ) çocuğu olan Numan Kartal 1935 yılında Kocaeli’nin Akmeşe Bucağı’nda doğdu. Burası eski bir Ermeni kenti idi. Büyük kilisesi ve görkemli bir okulu vardı. Basımevi’ çalışıyordu; 1910’larda, Ermenice bildiriler yayımlayarak halkı Devlete karşı isyana teşvik ediyorlardı. Yazıları rahip adayları dağıtıyordu. İlkokulu köyünde okudu Numan Kartal. Arifiye Köy Enstitüsü sınavlarını kazandı. Göçmenlik sürdü ve Kastamonu Göl İlköğretmen Okulu’nu bitirdi. Kandıra’da, İnegöl’de köy okullarında öğretmenlik yaptı. Bursa Eğitim Enstitüsü’nden Türkçe-Edebiyat Grubu öğretmeni olarak çıktı. Gaziantep, Mersin, Balıkesir, Sıvas Ticaret liselerinde çalıştı. Çalışkan, başarılı bir eğitmen olarak dikkat çekti. Kıskanıldı. Sayısız iftiralarla meslekten atılması için yoğun çaba harcayanlar oldu. Ankara’da Türkiye ve Orta Doğu amme İdaresi Enstitüsü’nü de bitirdi. Prof Dr Mümtaz Soysal’ın beğendiği bir öğrenci oldu. Kerkük’e Kültür Ataşesi olarak gönderilmesi düşünüldü. Fakat Demirel Hükümeti, bazı ihbarları dikkate alınca, bu atama olmadı. İnegöl Lisesi’nden emekliye ayrıldı.
Eğitmen Kartal yaşamı boyunca Atatürk ilkelerini öğrendi ve öğretti. Sonsuz bir okuma, gözleme, izleme isteğiyle yazdı, yayımlattı. Varlık, Ilgaz, Türk Dili başta olmak üzere pek çok dergide ; Vatan, Akşam, Ulus, Yeni Ortam başta olmak üzere birçok gazetede araştırma ürünü yazıları okura ulaştı.
Numan Kartal’ın başlıca kitapları şunlardır : Üvey Kız, Garip ile Hancı, Keloğlan Geldi, Keloğlan Dağlar Padişahı, Aslan Keloğlan, Küçük Simitçi, Atatürk ve Yavrutürk, Türkçe Deyimler Sözlüğü, İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük, Eğitimi Güç Çocukları İnceleme Tekniği, Gazi Şehir Gaziantep, Yardımcı Edebiyat Kitabı, Atatürk ve Kocacık Türkleri…
Numan Kartal, yurt içinde ve dış ülkelerde edebiyat, folklor kongrelerine, çocuk yazını, Karacaoğlan sempozyumlarına katılarak bildiriler sundu. Bunlar kitap olarak yayımlanmıştır.
Bursa’nın değil yalnızca, bütün Türkiye’nin en üretgen yazarlarından olan değerli eğitimcimiz Numan Kartal 4 Ağustos 2016 günü sonsuzluğa yürüdü. Sonsuzluk uykusunu İnegöl’de uyumaktadır.
Bu yazımızda, rahmetli Numan Kartal Bey’in İnegöl Folkloru adlı değerli araştırma betiğindeki dikkat çeken sözcükleri , anlamlarını biraraya getirmeğe çalıştık.
………………………..
Ağı. Zehir.
Alaz. Ateş alevi.
Alımlı. Albenili.
Amalsız. Açgözlü.
Ark. Su oluğu.
Badaşmak. Eş tutmak.
Bandırmak. Daldırmak.
Belen agrı. Gelişigüzel.
Benekli. Alca.
Bızıklamak. Parmak atmak.
Bicik. Yalnız, biraz, birivik.
Bicik bicik. Biraz biraz.
Bolarmak. Genişlemek.
Böcek. Erkeklik organı.
Buymak. Üşümek, donmak.
Çıngırdamak. Kavga çıkarmak, döğüşmek.
Cıbıl. Çıplak.
Cıscıbıl. Yoksul, çırılçıplak.
Çargan. Çok konuşan, geveze, yanaz.
Çepin. Keser büyüklüğünde küçük çapa.
Çetik. Patik.
Çıkı. Ekmek bohçası.
Çitme. Dikiş.
Daklaşmak. Kovalamak.
Dalaşmak. Sataşmak.
Dinelmek. Ayaküstü dikilip durmak.
Din. Örgü ilmeği. İnanç düzeninin adı.
Dip. Alt.
Direşmek. İnat etmek.
Döğümlük. Sabır.
Dübür. Dışkının atıldığı beden bölümü, delik.
Dünyalık. Maddi varlık.
Eledivermek. Çağırmak.
Emmeç. Tulumba.
Encek. Enik, köpek yavrusu.
Enki. Beriki, yanındaki, karşıdaki.
Enser. Çivi.erekeme. ham meyve.
Esenlik. Sağ salim.
Feri gitmek. Dermansız kalmak.
Fingirdemek. Gülmek, oynaşmak.
Gıdı. Ucu
Gıdıgıdına. Uçucuna.
Gıynaştırmak. Aralamak.
Gıvanmak. Öğünmek, iftihar etmek.
Gicik. Uyuz.
Gidişmek. Kaşınmak.
Girer. Pazar.
Girertesi. Pazartesi.
Göcen. Tavşan yavrusu.
Gukte. Kuluçka.
Gücük. Küçük.
Güdük. Kuyruğu kesik.
Halaza. Yaramaz.
Hamur yazmak. Hamur açmak.
Harlamak. Alev almak.
Haşar. Fasulye sırığı.
Hış dınmamak. Duymazlıktan gelmek.
Huylanmak. Sezmek, sezinlemek.
Kahırsanmak. Kahırlanmak.
Kakışmak. Tartışmak.
Krakaylemek. Tavuğun gıt gıdak ötmesi.
Kaykılmak. Yan gelip yatmak.
Kelem. Lahana.
Kov. Dedikodu.
Kov sokmak. Fit vermek, fitnelemek.
Kovcu, kovucu. Dedikoducu.
Kösüre. Çark taşı.
Maçka. Kedi.
Mayışık. Uyuşuk.
Meçi. İmece.
Neni. Anne.
Olgun. Erdemli.
Öcü. Umacı.
Övendire. Ucu çivili değnek.
Pırtı. Eşya.
Pus. Sis.
Soğutaç. Buzdolabı.
Sümsük. Uyuşuk, uyuntu.
Sündürme. Koridor, geçenek.
Süngüre. Fırın kapağı.
Sünme. Uzun konçlu çorap.
Şakımak. Neşe saçmak.
Şılamak.ışıldamak.
Şıldır şıldır. Parıl parıl.
Şıvşermek. Fitnelemek.
Şiptik. Terlik, hareketli kişi.
Tunuk. Neşesiz, durgun.
Tutalga. Sara hastası.
Yalandırmak. Aldatmak, kandırmak.
Yalım. Galiba.
Yangılı. Acıklı.
Yamık. Eğri.
Yasmak. Eğmek.
Yasılmak. Eğilmek, alçalmak, yassı duruma gelmek.
Yayık döğmek. Cinsel ilişkide bulunmak.
Yaylım. Otlak, mera.
Yiğgilemek. Hayvanın yemlenmesi
Yollanmak. Yola çıkmak.
Yutulmak. Oyunda yitirmek, ütülmek.
Zıbın. Gecelik.
Zırzır. Zırıltı, dırıltı.
………………………………………
KARTAL N. 1998. İnegöl Folkloru. 314 sayfa. Köseleciler Kitap Kırtasiye Yayını. İnegöl
