Anadolu'nun gerçek yazılı tarihini anlatan en eski belgeler Asur ticaret kolonilerinden kalmış olan Kapadokya tabletleridir. Kapadokya'nın “güzel at yetiştirilen ülke-güzel atlar ülkesi ” anlamına gelen adı da Asurluların mirasıdır.Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır.
Erken Bronz Çağı sonlarında bölgenin önemli bir ticaret merkezi olduğunu Asur'u tüccarlardan kalan pişmiş topraktan yapılmış ticaret mektuplarından öğrenmekteyiz. Asurlu tüccarların mektuplarında Kızılırmak yayı içinde kalan bu bölgeden Hitit ülkesi olarak söz edilmektedir. Çeşitli medeniyetler tarafından yerleşim yeri olarak seçilmiş en etkileyici bölgelerden biri olan Nevşehir'de, yaşamış ve yaşayan insan toplulukları doğa ve tarihle tamamen bütünleşmiş, toplumun hayat tarzı rüzgarın, havanın, doğal çevrenin verdiği tüm sıkıntılara karşın tarih boyunca devam etmiştir.Nevşehir ve civarının ilk sakinleri toplayıcılıkla hayatlarını sürdürmüşler, kaya sığınaklarını ve mağaraları mesken olarak tercih etmişlerdir. Yörede bolca bulunan volkanik bir kayaç olan obsidiyenden alet ve silah yaparak avlanmışlardır.Yerleşik hayata geçtikten sonra çoğalan topluluklar çadırdan, ahşaptan, kerpiçten barınaklar yapmışlar ve su kaynaklarına yakın yerleri tercih etmişlerdir. Coğrafi şartlara bağlı olarak kendilerine uygun mesken tipleri oluşmuş, aile daha düzenli bir hale gelmiştir.
Nevşehir'de yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar geçmişteki Anadolu uygarlıklarının, tarih öncesi çağlarda başlayarak, Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar geçen zaman süresindeki, özelliklerini ortaya koymaktadır. Türklerin egemenliğinden sonra Türk-İslam kültürü yayılmaya başlamıştır. Nevşehir Kızılırmak'ın güneyinde olup Hititler'in egemenliğine M.Ö. 2000 yılarından sonra yayıldılar.Hitit İmparatorluğu M.Ö. 1150 yılında dağılınca Asurlar'ın etkileri Nevşehir'e kadar uzandı. M.Ö7.yüzyılda, bütün Anadolu gibi İran imparatorluğu'na katıldı. Başkent Persopolis'ten yola çıkan İran imparatoru Kurus M.Ö. 546'da Nevşehir'i aldı. M.Ö.333 yılında Makedonya İmparatoru Büyük İskender,İran İmparatorluğu'nu yıkıp burasını kendi topraklarına kattı. İskender'in ölümünden sonra Roma İmparatorluğu'na kadar İskender'in generallerinden Seleskovlar, Kapadokya Krallığı tarafından yönetildi. Bölge M.Ö. 1. yüzyılda Roma egemenliğini tanıdı.M.S. 395 yılında Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasından sonra 1077'de Anadolu Selçuklu Devleti kurulunca, bu topraklar da Orta Asya'dan gelen Türk egemenliğine girmiştir.
Kapadokya yöresi 1071'den önce özellikle 7.ve 8 yüzyıllarda doğudan İran, güneyden gelen Arap akınlarına hedef olmuştur. Hititler döneminden kalma yörede bulunan 200 yakın yeraltı şehri bu akınlar zamanında geliştirilmiştir.
Bizans döneminde uzun süredir devam eden mezhep çatışmaları iyice artmış, İmparator 3. Leon'un iyonları yasaklamasıyla ikonoklasm dönemi başlamıştır. (726-843) Önce Hıristiyanlara baskı yapan Sasaniler ve din büyüklerinin tasvirine karşı olan Arapların saldırıları nedeniyle ikona yanlısı keşişler Ürgüp Göreme ve Avanos çevresindeki kayalık ve kuytu bölgelere sığınmışlardır.Bizans Döneminde de önemli bir dini merkez olan Ürgüp, köy, kasaba ve vadilerindeki kaya kiliselerin ve manastırların piskoposluk merkeziydi.
1071 Malazgirt Savaşı'nda, Türkler büyük zafer kazanınca Anadolu'nun kapıları Horasan'dan gelen akıncılara açılmıştır. Alparslan'ın komutanı Afşin Bey'de Anadolu'nun şehir ve kasabalarını Türk egemenliğine katmıştır.Türk boyları Kapadokya'ya dağılıp köy ve kasabalar kurdular. Yöreye yerleşen Türkler Hıristiyan halkla yan yana yaşadılar. Bölgede bulunan sanat eserlerinden anlaşıldığına göre ;Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt,Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar Nevşehir ve çevresine yerleştiler. 1071 tarihinden sonra yöredeki Bizans köylerine karşı Türk köyleri kurulmaya başladı. Muşkara , Göre , Nar yeni kurulan Türk köyleri arasındaydı.
1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra bölge çoğunlukla Anadolu Selçuklu Devleti'nin elinde kaldı. 1308 yılında Anadolu Selçuklu Devleti yıkılınca Moğol istilasına uğramıştır.Yöre halkı Acem ve Arap kültürüne karşı çıkmıştır.13. yüzyılda Horasan'dan gelen Türk düşünürü Hacıbektaş-ı Veli'nin çalışmaları sonucunda Türkler bölgede egemenliklerini kurmuşlardır. Selçuklu, Danişmendli, Moğol, Eretna, Karamanlı, Dulkadirli dönemlerini Kayseri ve Niğde'ye göre oldukça sönük yaşayan bölge, 1515 yılında Yavuz Sultan Selim Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verip Osmanlı topraklarına katılır. Eski adıyla Muşkara köyü, Ürgüp'e bağlı, her ikisi de Niğde sancağına, dolayısıyla Karaman vilayetine bağlıydı. 1530 yılında Ürgüp'ün 6 mahalleden oluşan ve 213'ü Müslüman, 35'i diğer etnik tebaadan toplam 248 haneye sahip bir kasaba olduğu söylenilmektedir.17. yüzyıla kadar Nevşehir'in eski adı Nissa olan Muşkara köyü , Ürgüp.e bağlı 18 hanelik bir köyüdür. 1887 Konya Vilayet Salnamesi'ne göre Nevşehir ve Ürgüp'ün 67.143 olan toplam nüfusu içinde 55.207 nüfusla Müslümanlar çoğunluktadır.
Müslümanlardan sonra en kalabalık dini ve etnik grup 11.397 kişi ile Ortodoks Rumlardır.
1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir nüfusunun dinlere göre dağılımı :
1-Müslüman : 30.370
2-Ortodoks Rum :8.918
3-Emeni Gregoryen :477
Toplam : 39.765
1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir, Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun dinlere göre dağılımı :
1-Müslüman : 79.249
2-Ortodoks Rum :15.987
3-Emeni Gregoryen : 905
Toplam :96.141 kişi
1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı :
1-Müslüman :55207
2-Ortodoks Rum :11.397
3-Emeni Gregoryen :485
4-Protestan :20
5-Katolik : 34
Toplam : 67143 kişi
Bölgenin imarı ve zenginleşmesi için Osmanlı topraklarına katılması yeterli olmamış, parlak bir dönemin başlaması için Muşkara köyünün adını ve kimliğini değiştiren devlet adamı, Sadrazam Damat İbrahim Paşa'nın işbaşına geçmesi gerekmiştir. 18.yüzyıl başlarından sonradır ki bir anda şansı açılarak "Nevşehir" (yeni şehir) adını alan bu merkez, Lâle dönemi sırasında kısa bir Rönesans yaşamıştır. Osmanlılar döneminde bölgede önemli olaylar geçmemiştir.
Gerek Selçuklu, gerekse Osmanlı dönemlerinde yörede pek çok han, camii, medrese, hamam,imaret türbe yaptırılmıştır. Hititler döneminde Kahveci Dağı eteklerinde bulunan Nevşehir'in o günkü adı Nissa'dır. Lale devrinin ünlü sadrazamı Nevşehir'li Damat İbrahim Paşa Muşkaralı olup görevi aldığı yıllar arasında Muşkara köyü ve köy,kasabalarla geliştirilerek yeni şehir anlamına gelen Nevşehir adını alır.
Nevşehir Milli Mücadele yıllarında mütarekenin belirlediği paylaşım alanlarının
dışında kaldığı için önemli bir olaya sahne olmamıştır. Bununla birlikte Dellaczade Hacı Osman Efendi Sivas Kongeresi'ne Nevşehir delegesi olarak katılmış, memleketinde Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ‘nin Şubesini
kurmuş ve milli mücadeleye katılımı sağlamıştır. 20 temmuz 1954 yılına kadar Niğde ilinin bir ilçesi olan Nevşehir bu tarihte il olmuştur.
NEVŞEHİR'İN COĞRAFİ KONUMU
Nevşehir; Kayseri, Yozgat, Kırşehir, Aksaray ve Niğde illeri ile çevrili Orta Anadolu'nun küçük illerinden biridir. Kızılırmak doğu batı yönünde hemen ilin topraklarını iki parçaya ayırmaktadır.Kızılırmak'ın yatağı ilin en derin vadisini oluşturur.İlin denizden yüksekliği 1200 metre olup, 5417 kilometre karelik bir alan kaplar. İldeki başlıca dağlar Erdaş Dağı, Hodul Dağı, Kızıl Dağ, Oylu Dağı, Kermil Dağı, Topuz Dağı ve Ziyaret Dağı'dır.
Nevşehir yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik bir karasal iklime sahiptir. Geniş ve verimli ormanlar olmamasına rağmen ilin çeşitli yörelerinde orman olarak kabul edilen bitki toplulukları mevcuttur.Ormanlık alanlara hakim olan ağaç türü meşedir. Ormanlık alanlar, Nevşehir'in doğusuyla Oylu Dağı,Karşıdağ ve Aşıklı Dağı'nda, batı ve güneybatıda Doğala Topaç ,
Acıgöl,Tepeköy,Alacaşar,Tatlarin gibi yerleşim yerleri etrafında, Ürgüp ilçesinin Topuz Dağı ile Hodul Dağı'nda Gülşehir Hırka Dağı'nda yer almaktadır.
NEVŞEHİR İLİNİN KOMŞU İLLERE UZAKLIĞI
1- Aksaray 75 kilometre
2- Kayseri 75 kilometre
3- Yozgat 204 kilometre
4- Niğde 77 kilometre
5- Kırşehir 93 kilometre
İLÇELER:
1-Avanos : Selçuklular Dönemi'nde küçük bir köy iken 1888 yılında ilçe olmuştur.1954 yılına kadar Kırşehir'e bağlı olan ve 1954 yılında Nevşehir'in il olmasından sonra bu ile bağlanan Avanos,Nevşehir'in doğusunda yer alır Kızılrmak'ın iki yakası üzerine kurulu bir ilçe olan Avanos ,Nevşehir il merkezine 20 km.uzaklıktadır.İlçenin 8 kasaba ve 11 köyü mevcuttur.
2000 yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 43.709, ilçe merkezinin nüfusu ise 11.983'tür.İlçenin başlıca geçim kaynakları halıcılık, çömlekçilik, mermercilik, tarım ve hayvancılıktır.
2-Derinkuyu :1927 yılında bucak merkezi,1930 yılında kasaba olan Derinkuyu,1960 yılında Nevşehir'e bağlı bir ilçe olmuştur.İlk adı Melogobi'dir. Hititler'de zor geçim anlamına gelen bir isimdir. Nevşehir- Niğde karayolu üzerinde yer alan ilçe,Nevşehir'e 30 km.uzaklıktadır.Derinkuyu ilçesinde 2 kasaba ve 6 köy bulunmaktadır.
Başlıca geçim kaynağı tarım, Hayvancılık ve turizmdir. 2000 yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 19.371, ilçe merkezinin nüfusu 8.857'dir
3-Gülşehir :1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Selçuklu Komutanı Afşin Bey tarafından alınmıştır.O zamanki adı Zaropasson Yarabisan olan ilçeye Türkler Arapsun adını verdiler.Osmanlı İmparatorluğu döneminde vezir olan Silahtar Seyit Mehmet Paşa buraya sekiz çeşme ,han hamam, cami, medrese yaptırarak memleketinin gelişmesini sağladı. Arapsun adı da Gülşehir olarak değiştirildi.
Gülşehir, Nevşehir merkeze 20 kilometre uzaklıktadır. İlçenin genel nüfusu 33.411, ilçe merkezinin nüfusu 10.176'dır. Gülşehir'in 1 bucak, 5 kasaba ve 28 köyü vardır. İlçenin gelir kaynağı turizm, tarım ve hayvancılıktır.
4- Hacıbektaş :1270 yılında Hacı Bektaş-i Veli'nin buraya yerleşmesi ile bir yerleşim birimi haline gelmiştir.1541 yılına kadar Niğde'ye bağlı bir köy iken, 1854 yılında belediye teşkilatını kurulmasıyla Kırşehir'e bağlanmıştır.
1954 yılında Nevşehir'in il olmasıyla Hacıbektaş bir ilçe olarak Nevşehir'e bağlanmıştır.İlçenin Nevşehir il merkezine uzaklığı 47 kilometredir. 2 kasaba ve 28 köyü vardır.İlçe ekonomisi genelde tarıma dayalıdır. 2000yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 17.587,ilçe merkezi nüfusu ise 5.886'dır.
5- Acıgöl :1914 yılında bucak merkezi,1952 yılında kasaba olan Acıgöl ,1987 yılında Nevşehir İline bağlı bir ilçe olmuştur. Adı 1926 yılında yakınında bulunan suyu acı olan gölden dolayı Acıgöl olarak değiştirilmiştir. İlçe Nevşehir'e 20 km. uzaklıktadır. 4 kasaba ve 8 köyü vardır.İlçenin genel nüfusu 22.295,ilçe merkezi nüfusu 5.544'dür. İlçenin ekonomisi genelde tarıma dayalıdır,
6-Ürgüp: Osmanlı İmparatorluğu döneminde önce Niğde'ye sonra Konya'ya bağlı bir kadılık merkezi olmuştur.1935 yılında bir ilçe olarak Kayseri'ye bağlanmış, 1954 yılında Nevşehir'in bir ilçesi haline getirilmiştir. Nevşehir il merkezine uzaklığı 20 km.'dir. İlçenin 4 kasabası ve 21 köyü vardır. İlçe ekonomisi elsanatları, turizm, tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.Ürgüp'ün genel nüfusu 37.953, ilçe merkezi nüfusu 14.502'dir
7-Kozaklı :1954 yılında Hamamorta ile Kozaklı köylerinin birleştirilmesinden meydana gelen bir ilçedir.İlçenin il merkezine uzaklığı100km.'dir.1 bucak ,5 kasaba ve 24 köyü vardır.
Kozaklı'nın genel nüfusu 24.864, ilçe merkezi nüfusu 7.742'dir. Başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.
MESİRE YERLERİ
Nevşehir tabiî güzellikler bakımından da zengindir. Mesire yerleri genelde vâdi tabanlarıyla Kızılırmak kıyılarıdır.
1-Göreme Vâdisi
İl merkezine 14 km mesâfede, Kızılırmak'a güneyden açılan bir vâdidir. Vâdinin yamaçlarında peri bacaları vardır. Uçhisar kasabasından bu vâdiyi seyre doyum olmaz. Buradan peri bacaları, güvercinlikler, kaya kiliseler ve civarının manzarası çok güzel görünür.
2-Kadirah Deresi
İl merkezine 3 km. uzaklıkta tabiî güzelliği fevkalâde olan bir mesire ve dinlenme yeridir. Bölgede Nevşehir Çayı'nın bazalt kayalarını yararak açtığı çok sayıda delik ve çağlayanlar vardır.
3-Üzengi Deresi
İl merkezine 14 km .uzaklıkta güzel bir mesire yeridir. Duvar gibi yükselen vâdi yamaçları, meyve bahçeleri ve mâdensuları ile rağbet edilen bir dinlenme yeridir. Kazankaya: Gülşehir yakınındadır. Türlü biçim ve renkteki kayaların görünüşü çok güzeldir.
4-Kızılırmak Vâdisi
Gülşehir ve Avanos ilçelerinin topraklarında genişleyerek tabii kumsallar ve ağaçlık dinlenme yerleri ortaya çıkarmıştır. İl merkezine yaklaşık 20 km'dir.
5-Ballıkaya
İl merkezine 5 km. uzaklıkta manzarası ile meşhur bir mesîre yeridir.
İÇMECE VE KAPLICALAR
İlde çok sayıda içme ve kaplıca vardır. Bunlardan en meşhuru Kozaklı kaplıcalarıdır.
1- Ürgüp İçmece ve Kaplıcası
Su kaynağı, ilçe merkezinin 5 km. doğusunda bulunmaktadır. Kaplıca suyunun ısı derecesi 14 °C olup, tuzlu, kokusuz, gazsız sular gurubundan sayılmaktadır. Deri hastalıklarının tedavisinde su banyosundan ve kaynağın az ilerisindeki kükürtlü çamurdan yararlanılır.
2- Bahçeli İçmecesi
Kaynak, Bahçeli köyünün kuzeybatısındadır. Suyu 18 °C olan bu içmece fazla gazlı, kokusuz, bikarbonatlı sofra sularını ihtiva eder. Hazmı kolaylaştıran ve böbrekleri temizleyen bu su aynı zamanda sofra suyu olarak da kullanılır.
3- Çorak ve Karakaya İçmeceleri
Nevşehir-Avanos karayolu üzerindeki bu içmecelerden; Çorak İçmecesi il merkezine 5 km., Karakaya İçmecesi de 13 km. uzaklıktadır. Alkali düzeyi yüksek, tuzlu ve bikarbonatlı olan Çorak suyu, içme olarak değerlendirildiğinde sindirimi kolaylaştırıcı etki yapmaktadır. Sodyum bikarbonatlı ve alkalik sulardan olan Karakaya İçmecesi de mide ve bağırsak rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
4- Gümüşkent İçmecesi
Gümüşkent kasabasının hemen yakınında bulunan bu içmece, kısmen doğal, betonlaşmış bir havuzun içinde kaynamaktadır. İkinci bir havuzda toplanan su, bahçe sulamasında kullanılmaktadır. Gümüşkent İçmecesi, toprak alkali, bikarbonatlı ve bol karbondioksitli bir maden suyudur. İçme olarak değerlendirildiğinde metabolizma hastalıklarında karaciğer ve safra kesesi hastalıklarında yararlı olmaktadır.
5- Kozaklı Kaplıcaları
Kozaklı ilçesinin güneyinde dere yatağındadır. Konaklama tesisleri mevcuttur. Kaplıca suyu ağrılı hastalıklara ve romatizmaya iyi gelmektedir.
NEVŞEHİR'İN TARİH KRONOLOJİSİ
1- M.Ö. 3000-1800 Asur Ticaret Kolonileri ve Hitit Dönemi
2- M.Ö. 1800-1400 Hitit Krallık Dönemi
3- M.Ö. 1400-1200 Hitit İmparatorluk Dönemi
4- M.Ö. 1200- 1100 Ege ve Kuzey Kavimlerinin Kapadokya'ya gelişi
5- M.Ö. 1100- 950 Frigyalılar
6- M.Ö. 800 Hitit Tabal Krallığı'nın Bölgede tekrar Canlanışı
7- M.Ö.950-585 Kimmer-İskit Akınları ve Lidyalılar'ınEgemenliği
8- M.Ö. 585- 334 Pers Egemenliği
9- M.Ö. 334- 335 Makedonya Komutanlığı
10-M.Ö. 334-M.S.17 Kapadokya Krallığı Dönemi
11- 17- 395 Roma İmparatorluğu Dönemi
12- 395 Bizans Devleti
13- 1072 Türk Boylarının Yerleşmeye Başlaması
14- 1086-1175 Danişmentliler Dönemi
15- 1175 Anadolu Selçuklu Dönemi
16- 1243 Moğol Hakimiyeti
17- 1318 Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılışı
18- 1318 İlhanlı Valisi Timurtaş'ın ve Eratna Bey'in Yönetimi
19- 1340 Bağımsız Eratna Beyliği
20- 1365 Karamanoğulları Beyliği
21- 1381 Kadı Burhanettin Yönetimi
22- 1398 Karamanoğulları'nın Bölgeyi Geri Alması
23- 1398-1402 Osmanlı Egemenliği
24- 1402 Timur'un Bölgeyi Karamanoğullarına Geri Vermesi
25- 1436 Sultan 2. Murat'ın Nevşehir'i Karamanoğulları'ndan Geri alması
26- 1466 Nevşehir'in Kesin Olarak OsmanlıTopraklarına Katılması
27- 1867 Nevşehir'in Niğde'ye Bağlanması
28- 1902 Nevşehir'in Ankara'ya Bağlanması
29- 1954 Nevşehir'in İl Oluşu
Nevşehir ve çevresinin tarihi üç ana bölümde incelenir.
1-Birinci Dönem (Paleolitik, Neolitik ve Antik Dönemi.)
2-İkinci Dönem ( Roma ve Bizans Dönemi.)
3-Üçüncü Dönem (Türk Dönemi )
NEVŞEHİR GEZİ REHBERİ
1-Kızıl Çukur Vadisi’nden güneşin doğuşu ve batışını seyretmeden,
2- Göreme Kaya kiliselerini ve Bizans duvar fresk sanatlarını görmeden,
3-Türk sanatı örneklerinin sergilendiği Nevşehir Damat İbrahim Paşa veÜrgüp Taşkın Paşa Külliyelerini gezmeden,
4--Kapadokya özgü çanak-çömlek, bakır ve mermer taşından yapılmış süslemeler, deri işleri hediyelik eşya almadan,
5-Avanos'ta çanak-çömlek atölyelerinde ayakla çevrilen tezgahların başına geçerek , seramik kap yapmadan ,
6-Kapadokya'nın simgelerinden biri olan balon turuna çıkmadan,
7-Yöreye özgü üzümü tatmadan,
8-Volkanik tüften oluşmuş Peribacalarının resmini çekmeden,
9-Binlerce yıldan beri gürül gürül akmaya devam eden ve İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana dev bir yılan gibi kavis çizerek Orta ve Kuzey Anadolu bölgelerinin önemli bir kesimini bıkmadan usanmadan sulayıp Karadeniz'e dökülen, Kızılımak’ta balık tutmadan,
10-Nar Ilıca Piknik alanında piknik yapmadan,
11-Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biri olan ünlü Çeç tümülüsünün
heybetine bakmadan ,
12- “Kör de bilir Avanos’un yolunu, testi , çanak kırığından bellidir.” Yazısını okumadan,
13-Çat Vadisi’nde birbirinden güzel,heyecanlı çırpınışları ile uçuşan güvercinleri seyretmeden
14-Arkeolojik eserlerin sergilendiği Hacıbektaş Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ni ziyaret etmeden,
15-Çömlekte pişirilmiş tandır fasulyesini yemeden,
16-Yeraltındaki kayaları oyum oyum oyarak ortaya çıkardıkları gizemli yeraltı yerleşim merkezlerini incelemeden,
17-Doğa ve tarihle bütünleşen Nevşehir Kalesine çıkmadan ,
18-Peribacaları ve kayalara oyulmuş evlerinde konaklamadan ,
19-Kozaklı kaplıcasının şifalı sularından faydalanmadan ,
20- Büyüleyici havası ve sessiz vâdisi insanın nefesini kesecek güzelliği ile duvar gibi yükselen vâdi yamaçları, meyve bahçeleri ile rağbet edilen Gülehir’de dinlenmeden
Dönmeyin…..
NEVŞEHİR’İN BİLİNMEYEN YÖNLERİ
1-Gülşehir,1584 yılında Uçhisar nahiyesine bağlı 30 hanelik bir köydü.
2-Kapadokya'nın “güzel atlar ülkesi” anlamına gelen adı Asurluların mirasıdır.
3- Hacıbektaş-ı Veli Türbesi nin kapısında üç küçük balık figürü bulunmaktadır.
4-Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır.
5-Tüf kayaları arasında yaşayan,yöre halkının kaya kertişi adını verdiği
Avrupa'nın ikinci büyük kertenkelesi Agama Stellio bu yörede yaşamaktadır.
6-Bir gece hayvanı olarak tanınan ve aslında çöllerde yaşayan Arap Tavşanı bu bölgeye özgü hayvanlar arasında yer almaktadır.
7-Bölgenin doğasına özgü ,dünyada Nevşehir'in kırsal alanında yaşayan sadece Zygaena Kapadokia adlı kelebek türü , kelebek koleksiyoncuları arasında aranılan türlerden biri olarak bilinmektedir.
8-Kurugöl kasabasında bulunan yeraltı şehrinin su ihtiyacı 4 km
mesafedeki bir kuyudan temin edilmekteydi.
9-17.yüzyıla kadar Nevşehir Ürgüp'e bağlı 18 hanelik bir köydü .
10-1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir,
Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun
dinlere göre dağılımı :
1-Müslüman : 79.249
2-Ortodoks Rum :15.987
3-Ermeni Gregoryen : 905
Toplam : 96.141 kişi
11-1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı :
1-Müslüman :55.207
2-Ortodoks Rum : 11.397
3-Ermeni Gregoryen : 485
4-Protestan : 20
5-Katolik : 34
Toplam : 67.143 kişi
12-Nevşehir'in en eski yerleşim yeri kalkerli bir yapıya sahip olan Civelek Mağarası'dır.
13-1514 yılında Yavuz Sultan Selim ,Çaldıran Seferi sırasında bölgeden
geçerken Özkonak'ta bir köprü yaptırır.
14-1071 tarihinden sonra Nevşehir ve çevresine Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt,
Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek ,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar yerleşmişlerdir.
15-Moğol hükümdarıyla anlaşmazlığa düşen Selçuklu Sultanı 3. Alaaddin Keykubat Ürgüp yakınlarındaki bir mağaraya sığınmıştır .
16-Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim, antik adı Tomisson olan Damsa Çayı'nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir.
17-Şemsettin Sami 1888-1900 yıllarında yazdığı Kamus- ül Alam adlı tarih ve coğrafya ile ilgili eserinde Ürgüp'te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir.
18-Avanos yakınlarındaki ünlü Çeç tümülüsü 32 metrelik yüksekliği ile Gordion , Nemrut , Karakuş gibi Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biridir.
19-Gülşehir Açıksaray'daki manastırlarda Papazlar ,rahiplerce yetiştirilip başka yerlerde din görevlisi olarak çalışmışlardır.
20-1994 yılında yapılan araştırmalarda Gülşehir nüfusa kayıtlı bir Hıristiyan'a rastlanmış ancak bu kişinin sonradan Müslüman olduğu öğrenilmiştir.
21-Gülşehir – Gökçetoprak Köyünde yer alan Zeus Sunağı Kapadokya Bölgesi'nde yer alan tek sunaktır.
22- Selçuklular ve Osmanlıların yeraltı şehirlerini askeri amaçlı
kullandıkları sanılmaktadır.
23-Yeraltı şehirleri hakkında en eski yazılı kaynak Xenophon 'un Anabasis adlı kitaptır.
24-Nevşehir çevresindeki yeraltı şehirlerinde sadece Tatlarin yeraltı şehrinde tuvalet bulunmaktadır.
25-Yeraltı şehirlerinin en yaygın kullanımı Bizans Dönemi'nde olmuştur.
26-Nevşehir Damat İbrahim Paşa Camii yapımı biterken artık taşlar ile Kaymaklı Kurşunlu Camii yaptırılır
27-Derinkuyu Yeraltı şehri yaklaşık yüz bin kişilik bir topluluğun barınma ,
yeme, içme ,savunma ihtiyacını karşılayabilecek düzeydedir.
28-Gökçetoprak Yeraltı şehrinin içinde 25 m. derinlikteki su kuyusunda
halen su bulunmaktadır.
29-Mazı Yeraltı Şehrinin girişinde Friglere ait kare mekanlı bir tapınak ve Kibele'nin kutsal işaretleri yer almaktadır.
30-Beşgen planlı Nevşehir Kalesinin 42 mazgal,4 burcu, arkada ve önde İki kapısı vardır.
31-Uçhisar Kalesi'ni Bizans derebeyleri şato olarak kullanmışlardır.
32-Yeraltı şehirlerinin bazılarında katlar arası haberleşmeyi sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır.
YERLEŞİM YERLERİNİN ESKİ İSİMLERİ
1-Avanos :Venassa -Nen assa (Asurlular dönemi )
Zum-Vinessa (Hititler dönemi )
Enes-Even,Uvenez ( Selçuklu ve Osmanlı dönemi)
2-Derinkuyu :Melengübü, Makaouba (Arapça)
3-Göreme : Matiene, Maçan (Helenler dönemi)
Avcılar (Selçuklu ve Osmanlı dönemi)
4-Kaymaklı :Enogobi (Bizans dönemi)
5-Kozaklı :Hamamorta (Osmanlı dönemi)
6-Gülşehir :Zarapasos (Bizans dönemi)
Arapsun (Selçuklu-Osmanlı dönemi)
7-Nevşehir :Nissa (Hititler dönemi)
Soandos (Bizans Dönemi)
Muşkara ( Osmanlı dönemi )
8- Ovaören :Göstesin (Osmanlı dönemi)
9-Özkonak :Genezin ( Selçuklu dönemi )
10-Ürgüp :Assiana-Osiana,Hagios prokopios (Helenler dönemi)
Başhisar (Selçuklular dönemi)
11-Kızılırmak :Haly (Antik dönem)
12-Avla Dağı : Tomisson (Antik dönem)
13-Mustafapaşa :Sinasos (Bizans ve Osmanlı dönemi)
14-Mazı Köyü : Mataza (Antik dönem )
Nevşehir ,Anadolu'da yer aldığı konumda tarih boyunca farklı dönemlerde farklı isimlerle tanınmıştır.
NEVŞEHİR'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER
1- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Camii
2- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Hamamı
3- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Medresesi
4- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Hanı
5- Nevşehir Damat ibrahim Paşa İmareti
6- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Sıbyan Mektebi
7- Nevşehir Hasan Dede Türbesi
8-Nevşehir Kalesi
9- Nevşehir Kaya Camii
10-Nevşehir Kara Camii
11-Kaymaklı Yeraltı Şehri
12-Kaymaklı Kurşunlu Camii
13-Nar Halil Paşa Camii
14-Nar Mescitleri
15-Nar Kiliseleri
16-Uçhisar Kalesi
17-Uçhisar Hacı Ali Camii
18-Nevşehir Fişekçi Camii
19-Nevşehir Orduoğlu Camii
20-Şıh Efendi Camii
21-Nevşehir Hacı Nasuh Ağa
22-Nevşehir Aşağı Bekdik Camii,
23-Nevşehir Orta Bekdik Cami
24-Çardak Eski Cami
25-Göreme Halil Ağa
26-Göreme Aydınlı
27-Göreme Gaferli camileri
28-Nevşehir Meryem Ana Kilisesi
29-Göreme Kiliseleri
1-Elmalı Kilise
2-Aziz Basel Kilisesi
3- Karanlık Kilise
4-Azize Barbara Şapeli
5-Kadir Durmuş Kilisesi
6-Yusuf Koç Kilisesi
7-El-Nazar Kilisesi
8-Saklı Kilise
9-Meryem Ana Kilisesi
10-Kılıçlar Kilisesi
11-Azize Catherine Şapeli
12-Yamalı Kilise
13-Eğritaş Kilisesi
14-Yılanlı Kilise
15-Kızlar Manastırı
GÜLŞEHİR'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER
1-GülşehirKaravezir Camii
2-GülşehirBaş Çeşme
3-GülşehirKaravezir Hamamı
4-GülşehirKaravezir Medresesi
5- Ovaören Camii
6- Gökçetoprak Yeraltı Şehri
7-Ovaören Yeraltı Şehri
8-Ovaören Höyükleri
9-Ovaören Kiliseleri
10-Ovören Yeraltı Yerleşimleri
11-Ovaören Deve Damı
12-Gökçetoprak Yazılıkaya
13-Gökçetoprak Zeus Sunağı
14-Ovaören Roma Dönemi Mezarları
15-Tuzköy Alaattin Camii
16-Civelek Mağarası
17-GülşehirAçıksaray Harabeleri
18-GülşehirSen Jan Kilisesi
19-Kızılkaya Camii
20-GülşehirAşcıbaşı Süleyman Ağa Camii
ÜRGÜP'TE BULUNAN MİMARİ ESERLER
1-Ürgüp Ulu Camii
2- Ürgüp Karamanoğlu Camii
3- Ürgüp Reşadiye Camii
4- Ürgüp Yahya Efendi Medresesi
5- Damsa Taşkın Paşa Camii
6- DamsaTaşkın Paşa Türbesi
7- DamsaTaşkın Paşa Sarayı
8- Ürgüp Kılıç Aslan Türbesi
9- Ürgüp Altıkapılı Türbe
9- Ürgüp Tahsin Ağa Kitaplığı
10- Mazı Yeraltı Şehri
11- Ürgüp Kadı Kalesi
12- Ortahisar Kalesi
13- Ortahisar Kiliseleri
14- Ürgüp Kiliseleri
15- Kaya Mezarlar
16-Şahinefendi Sobessos Antik Şehri
17-Mustafapaşa Aios Vasilios Kilisesi
18-Mustafapaşa Sinasos Kilisesi
19-Mustafapaşa Alakara Kilisesi
20-Mustafapaşa Aios Nichole Manastırı
22-Mustafapaşa Konstantin - Helena Kilisesi
23-Mustafapaşa Manastır Vadisi kiliseleri
24-Mustafapaşa Basil Kilisesi'dir
25-Ürgüp Sağırmescit
26- Ürgüp Musaefendi Camii
27- Ürgüp Yunak Camii
28- Ürgüp Davutağa Camii
29- Ürgüp Pancarcı Camii
30-Esbelli Garip Camii
31-Ayvalı köyü Yusuf Bey Camii
32-Ortahisar Alaaddin Camii
33-Ortahisar Abdioğlu Camii
34-Ortahisar Alireis Camii
35-Şahinefendi Camii
AVANOS'TA BULUNAN MİMARİ ESERLER
1- Avanos Alaaddin Camii
2- Yeraltı Camii
3- Mehtap Kadın Camii
4- Özkonak Köprüsü
5- Sarıhan
6- Topaklı Höyüğü
7- Özkonak Yeraltı Şehri
8- Avanos Köprüsü
9- Kaya Mezarları
10- Kilise ve Manastırlar
11- Zelve Harabeleri
12- Paşabağları
13- Avanos Yeşilbaş Camii
14-Avanos Orta Mahalle Camii
15-Özkona Kadir Efendi Camii
16-Özkonak Köprüsü
ACIGÖL'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER
1-Ağıllı Yazılıkaya
2-Acıgöl Yeraltı Şehri
3-Tatlarin Yeraltı Şehri
4- Tatlarin Kilisesi
5-Tatlarin Boğazağzı camii
6-Yerleşim Yerleri
7-Tepeköy Eski Camii
8-Kurugöl Yeraltı şehri
HACIBEKTAŞ' TA BULUNAN MİMARİ ESERLER
1- Hacıbektaş Veli Türbesi
2-Balım Sultan Türbesi
3-Hacıbektaş Tekkesi Camii
4-Hacıbektaş Cuma Camii
5-Karaburna Kalesi
6-Hacıbektaş Hanı
7 –Karaburna Yazıkaya
8- Hacıbektaş Sulucakarahöyük
9- Hacıbektaş Aslanlı Çeşme
10-Hacıbektaş Hacı Fıkıh Çeşmesi
11- Hacıbektaş Çilehane
12- Hacıbektaş Savat Pınarı
13- Hacıbektaş Akpınar Çeşmesi
14-Bektaşlar
15- Hacıbektaş Balım Evi
16 Hacıbektaş -Bektaş Efendi Türbesi
17-İlice Höyük ,
18-Kayaaltı Höyük
19-Abdal Kalesi,
20-Kızılöz Çiftliğ
21-Kale Höyük
DERİNKUYU'DA BULUNAN MİMARİ ESERLER
1-Derinkuyu Yeraltı Şehri
2-Özlüce Yeraltı Şehri
3-Doğala Han
4-Derinkuyu Ortadoks Kilisesi
5- Til Han