Bölgede yapılan arkeolojik kazılardan elde edilen bilgilere göre Nevşehir ilinin 3000 yıllara kadar uzanan bir tarihi olduğu anlaşılmaktadır. Kapadokyanın bilinen ilk halkları Luviler ve Hititler'dir. Bölgede M.Ö. 2500 sonlarındaAsurlular ticaret kolonileri kurmuşlardır.

Anadolu'nun gerçek yazılı tarihini anlatan en eski belgeler Asur ticaret kolonilerinden kalmış olan Kapadokya tabletleridir. Kapadokya'nın “güzel at yetiştirilen ülke-güzel atlar ülkesi ” anlamına gelen adı da Asurluların mirasıdır.Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır. 

Erken Bronz Çağı sonlarında bölgenin önemli bir ticaret merkezi olduğunu Asur'u tüccarlardan kalan pişmiş topraktan yapılmış ticaret mektuplarından öğrenmekteyiz. Asurlu tüccarların mektuplarında Kızılırmak yayı içinde kalan bu bölgeden Hitit ülkesi olarak söz edilmektedir. Çeşitli medeniyetler tarafından yerleşim yeri olarak seçilmiş en etkileyici bölgelerden biri olan Nevşehir'de, yaşamış ve yaşayan insan toplulukları doğa ve tarihle tamamen bütünleşmiş, toplumun hayat tarzı rüzgarın, havanın, doğal çevrenin verdiği tüm sıkıntılara karşın tarih boyunca devam etmiştir.Nevşehir ve civarının ilk sakinleri toplayıcılıkla hayatlarını sürdürmüşler, kaya sığınaklarını ve mağaraları mesken olarak tercih etmişlerdir. Yörede bolca bulunan volkanik bir kayaç olan obsidiyenden alet ve silah yaparak avlanmışlardır.Yerleşik hayata geçtikten sonra çoğalan topluluklar çadırdan, ahşaptan, kerpiçten barınaklar yapmışlar ve su kaynaklarına yakın yerleri tercih etmişlerdir. Coğrafi şartlara bağlı olarak kendilerine uygun mesken tipleri oluşmuş, aile daha düzenli bir hale gelmiştir. 

Nevşehir'de yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar geçmişteki Anadolu uygarlıklarının, tarih öncesi çağlarda başlayarak, Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar geçen zaman süresindeki, özelliklerini ortaya koymaktadır. Türklerin egemenliğinden sonra Türk-İslam kültürü yayılmaya başlamıştır. Nevşehir Kızılırmak'ın güneyinde olup Hititler'in egemenliğine M.Ö. 2000 yılarından sonra yayıldılar.Hitit İmparatorluğu M.Ö. 1150 yılında dağılınca Asurlar'ın etkileri Nevşehir'e kadar uzandı. M.Ö7.yüzyılda, bütün Anadolu gibi İran imparatorluğu'na katıldı. Başkent Persopolis'ten yola çıkan İran imparatoru Kurus M.Ö. 546'da Nevşehir'i aldı. M.Ö.333 yılında Makedonya İmparatoru Büyük İskender,İran İmparatorluğu'nu yıkıp burasını kendi topraklarına kattı. İskender'in ölümünden sonra Roma İmparatorluğu'na kadar İskender'in generallerinden Seleskovlar, Kapadokya Krallığı tarafından yönetildi. Bölge M.Ö. 1. yüzyılda Roma egemenliğini tanıdı.M.S. 395 yılında Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasından sonra 1077'de Anadolu Selçuklu Devleti kurulunca, bu topraklar da Orta Asya'dan gelen Türk egemenliğine girmiştir. 

Kapadokya yöresi 1071'den önce özellikle 7.ve 8 yüzyıllarda doğudan İran, güneyden gelen Arap akınlarına hedef olmuştur. Hititler döneminden kalma yörede bulunan 200 yakın yeraltı şehri bu akınlar zamanında geliştirilmiştir. 

Bizans döneminde uzun süredir devam eden mezhep çatışmaları iyice artmış, İmparator 3. Leon'un iyonları yasaklamasıyla ikonoklasm dönemi başlamıştır. (726-843) Önce Hıristiyanlara baskı yapan Sasaniler ve din büyüklerinin tasvirine karşı olan Arapların saldırıları nedeniyle ikona yanlısı keşişler Ürgüp Göreme ve Avanos çevresindeki kayalık ve kuytu bölgelere sığınmışlardır.Bizans Döneminde de önemli bir dini merkez olan Ürgüp, köy, kasaba ve vadilerindeki kaya kiliselerin ve manastırların piskoposluk merkeziydi. 

1071 Malazgirt Savaşı'nda, Türkler büyük zafer kazanınca Anadolu'nun kapıları Horasan'dan gelen akıncılara açılmıştır. Alparslan'ın komutanı Afşin Bey'de Anadolu'nun şehir ve kasabalarını Türk egemenliğine katmıştır.Türk boyları Kapadokya'ya dağılıp köy ve kasabalar kurdular. Yöreye yerleşen Türkler Hıristiyan halkla yan yana yaşadılar. Bölgede bulunan sanat eserlerinden anlaşıldığına göre ;Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt,Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar Nevşehir ve çevresine yerleştiler. 1071 tarihinden sonra yöredeki Bizans köylerine karşı Türk köyleri kurulmaya başladı. Muşkara , Göre , Nar yeni kurulan Türk köyleri arasındaydı. 

1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra bölge çoğunlukla Anadolu Selçuklu Devleti'nin elinde kaldı. 1308 yılında Anadolu Selçuklu Devleti yıkılınca Moğol istilasına uğramıştır.Yöre halkı Acem ve Arap kültürüne karşı çıkmıştır.13. yüzyılda Horasan'dan gelen Türk düşünürü Hacıbektaş-ı Veli'nin çalışmaları sonucunda Türkler bölgede egemenliklerini kurmuşlardır. Selçuklu, Danişmendli, Moğol, Eretna, Karamanlı, Dulkadirli dönemlerini Kayseri ve Niğde'ye göre oldukça sönük yaşayan bölge, 1515 yılında Yavuz Sultan Selim Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verip Osmanlı topraklarına katılır. Eski adıyla Muşkara köyü, Ürgüp'e bağlı, her ikisi de Niğde sancağına, dolayısıyla Karaman vilayetine bağlıydı. 1530 yılında Ürgüp'ün 6 mahalleden oluşan ve 213'ü Müslüman, 35'i diğer etnik tebaadan toplam 248 haneye sahip bir kasaba olduğu söylenilmektedir.17. yüzyıla kadar Nevşehir'in eski adı Nissa olan Muşkara köyü , Ürgüp.e bağlı 18 hanelik bir köyüdür. 1887 Konya Vilayet Salnamesi'ne göre Nevşehir ve Ürgüp'ün 67.143 olan toplam nüfusu içinde 55.207 nüfusla Müslümanlar çoğunluktadır. 

Müslümanlardan sonra en kalabalık dini ve etnik grup 11.397 kişi ile Ortodoks Rumlardır. 

1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir nüfusunun dinlere göre dağılımı : 

1-Müslüman : 30.370 

2-Ortodoks Rum :8.918 

3-Emeni Gregoryen :477 

Toplam : 39.765 

1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir, Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun dinlere göre dağılımı : 

1-Müslüman : 79.249 

2-Ortodoks Rum :15.987 

3-Emeni Gregoryen : 905 

Toplam :96.141 kişi 

1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı : 

1-Müslüman :55207 

2-Ortodoks Rum :11.397 

3-Emeni Gregoryen :485 

4-Protestan :20 

5-Katolik : 34 

Toplam : 67143 kişi 

Bölgenin imarı ve zenginleşmesi için Osmanlı topraklarına katılması yeterli olmamış, parlak bir dönemin başlaması için Muşkara köyünün adını ve kimliğini değiştiren devlet adamı, Sadrazam Damat İbrahim Paşa'nın işbaşına geçmesi gerekmiştir. 18.yüzyıl başlarından sonradır ki bir anda şansı açılarak "Nevşehir" (yeni şehir) adını alan bu merkez, Lâle dönemi sırasında kısa bir Rönesans yaşamıştır. Osmanlılar döneminde bölgede önemli olaylar geçmemiştir. 

Gerek Selçuklu, gerekse Osmanlı dönemlerinde yörede pek çok han, camii, medrese, hamam,imaret türbe yaptırılmıştır. Hititler döneminde Kahveci Dağı eteklerinde bulunan Nevşehir'in o günkü adı Nissa'dır. Lale devrinin ünlü sadrazamı Nevşehir'li Damat İbrahim Paşa Muşkaralı olup görevi aldığı yıllar arasında Muşkara köyü ve köy,kasabalarla geliştirilerek yeni şehir anlamına gelen Nevşehir adını alır. 

Nevşehir Milli Mücadele yıllarında mütarekenin belirlediği paylaşım alanlarının 
dışında kaldığı için önemli bir olaya sahne olmamıştır. Bununla birlikte Dellaczade Hacı Osman Efendi Sivas Kongeresi'ne Nevşehir delegesi olarak katılmış, memleketinde Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ‘nin Şubesini 
kurmuş ve milli mücadeleye katılımı sağlamıştır. 20 temmuz 1954 yılına kadar Niğde ilinin bir ilçesi olan Nevşehir bu tarihte il olmuştur. 

  NEVŞEHİR'İN COĞRAFİ KONUMU 

Nevşehir; Kayseri, Yozgat, Kırşehir, Aksaray ve Niğde illeri ile çevrili Orta Anadolu'nun küçük illerinden biridir. Kızılırmak doğu batı yönünde hemen ilin topraklarını iki parçaya ayırmaktadır.Kızılırmak'ın yatağı ilin en derin vadisini oluşturur.İlin denizden yüksekliği 1200 metre olup, 5417 kilometre karelik bir alan kaplar. İldeki başlıca dağlar Erdaş Dağı, Hodul Dağı, Kızıl Dağ, Oylu Dağı, Kermil Dağı, Topuz Dağı ve Ziyaret Dağı'dır. 

Nevşehir yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik bir karasal iklime sahiptir. Geniş ve verimli ormanlar olmamasına rağmen ilin çeşitli yörelerinde orman olarak kabul edilen bitki toplulukları mevcuttur.Ormanlık alanlara hakim olan ağaç türü meşedir. Ormanlık alanlar, Nevşehir'in doğusuyla Oylu Dağı,Karşıdağ ve Aşıklı Dağı'nda, batı ve güneybatıda Doğala Topaç , 
Acıgöl,Tepeköy,Alacaşar,Tatlarin gibi yerleşim yerleri etrafında, Ürgüp ilçesinin Topuz Dağı ile Hodul Dağı'nda Gülşehir Hırka Dağı'nda yer almaktadır. 

NEVŞEHİR İLİNİN KOMŞU İLLERE UZAKLIĞI 

1- Aksaray 75 kilometre 

2- Kayseri 75 kilometre 

3- Yozgat 204 kilometre 

4- Niğde 77 kilometre 

5- Kırşehir 93 kilometre 

İLÇELER: 
1-Avanos : Selçuklular Dönemi'nde küçük bir köy iken 1888 yılında ilçe olmuştur.1954 yılına kadar Kırşehir'e bağlı olan ve 1954 yılında Nevşehir'in il olmasından sonra bu ile bağlanan Avanos,Nevşehir'in doğusunda yer alır Kızılrmak'ın iki yakası üzerine kurulu bir ilçe olan Avanos ,Nevşehir il merkezine 20 km.uzaklıktadır.İlçenin 8 kasaba ve 11 köyü mevcuttur. 

2000 yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 43.709, ilçe merkezinin nüfusu ise 11.983'tür.İlçenin başlıca geçim kaynakları halıcılık, çömlekçilik, mermercilik, tarım ve hayvancılıktır. 

2-Derinkuyu :1927 yılında bucak merkezi,1930 yılında kasaba olan Derinkuyu,1960 yılında Nevşehir'e bağlı bir ilçe olmuştur.İlk adı Melogobi'dir. Hititler'de zor geçim anlamına gelen bir isimdir. Nevşehir- Niğde karayolu üzerinde yer alan ilçe,Nevşehir'e 30 km.uzaklıktadır.Derinkuyu ilçesinde 2 kasaba ve 6 köy bulunmaktadır. 

Başlıca geçim kaynağı tarım, Hayvancılık ve turizmdir. 2000 yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 19.371, ilçe merkezinin nüfusu 8.857'dir 

3-Gülşehir :1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Selçuklu Komutanı Afşin Bey tarafından alınmıştır.O zamanki adı Zaropasson Yarabisan olan ilçeye Türkler Arapsun adını verdiler.Osmanlı İmparatorluğu döneminde vezir olan Silahtar Seyit Mehmet Paşa buraya sekiz çeşme ,han hamam, cami, medrese yaptırarak memleketinin gelişmesini sağladı. Arapsun adı da Gülşehir olarak değiştirildi. 

Gülşehir, Nevşehir merkeze 20 kilometre uzaklıktadır. İlçenin genel nüfusu 33.411, ilçe merkezinin nüfusu 10.176'dır. Gülşehir'in 1 bucak, 5 kasaba ve 28 köyü vardır. İlçenin gelir kaynağı turizm, tarım ve hayvancılıktır. 

4- Hacıbektaş :1270 yılında Hacı Bektaş-i Veli'nin buraya yerleşmesi ile bir yerleşim birimi haline gelmiştir.1541 yılına kadar Niğde'ye bağlı bir köy iken, 1854 yılında belediye teşkilatını kurulmasıyla Kırşehir'e bağlanmıştır. 

1954 yılında Nevşehir'in il olmasıyla Hacıbektaş bir ilçe olarak Nevşehir'e bağlanmıştır.İlçenin Nevşehir il merkezine uzaklığı 47 kilometredir. 2 kasaba ve 28 köyü vardır.İlçe ekonomisi genelde tarıma dayalıdır. 2000yılı nüfus sayımına göre ilçenin genel nüfusu 17.587,ilçe merkezi nüfusu ise 5.886'dır. 

5- Acıgöl :1914 yılında bucak merkezi,1952 yılında kasaba olan Acıgöl ,1987 yılında Nevşehir İline bağlı bir ilçe olmuştur. Adı 1926 yılında yakınında bulunan suyu acı olan gölden dolayı Acıgöl olarak değiştirilmiştir. İlçe Nevşehir'e 20 km. uzaklıktadır. 4 kasaba ve 8 köyü vardır.İlçenin genel nüfusu 22.295,ilçe merkezi nüfusu 5.544'dür. İlçenin ekonomisi genelde tarıma dayalıdır, 

6-Ürgüp: Osmanlı İmparatorluğu döneminde önce Niğde'ye sonra Konya'ya bağlı bir kadılık merkezi olmuştur.1935 yılında bir ilçe olarak Kayseri'ye bağlanmış, 1954 yılında Nevşehir'in bir ilçesi haline getirilmiştir. Nevşehir il merkezine uzaklığı 20 km.'dir. İlçenin 4 kasabası ve 21 köyü vardır. İlçe ekonomisi elsanatları, turizm, tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır.Ürgüp'ün genel nüfusu 37.953, ilçe merkezi nüfusu 14.502'dir 

7-Kozaklı :1954 yılında Hamamorta ile Kozaklı köylerinin birleştirilmesinden meydana gelen bir ilçedir.İlçenin il merkezine uzaklığı100km.'dir.1 bucak ,5 kasaba ve 24 köyü vardır. 

Kozaklı'nın genel nüfusu 24.864, ilçe merkezi nüfusu 7.742'dir. Başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. 

MESİRE YERLERİ 

Nevşehir tabiî güzellikler bakımından da zengindir. Mesire yerleri genelde vâdi tabanlarıyla Kızılırmak kıyılarıdır. 

1-Göreme Vâdisi 

İl merkezine 14 km mesâfede, Kızılırmak'a güneyden açılan bir vâdidir. Vâdinin yamaçlarında peri bacaları vardır. Uçhisar kasabasından bu vâdiyi seyre doyum olmaz. Buradan peri bacaları, güvercinlikler, kaya kiliseler ve civarının manzarası çok güzel görünür. 

2-Kadirah Deresi 

İl merkezine 3 km. uzaklıkta tabiî güzelliği fevkalâde olan bir mesire ve dinlenme yeridir. Bölgede Nevşehir Çayı'nın bazalt kayalarını yararak açtığı çok sayıda delik ve çağlayanlar vardır. 

3-Üzengi Deresi 

İl merkezine 14 km .uzaklıkta güzel bir mesire yeridir. Duvar gibi yükselen vâdi yamaçları, meyve bahçeleri ve mâdensuları ile rağbet edilen bir dinlenme yeridir. Kazankaya: Gülşehir yakınındadır. Türlü biçim ve renkteki kayaların görünüşü çok güzeldir. 

4-Kızılırmak Vâdisi 

Gülşehir ve Avanos ilçelerinin topraklarında genişleyerek tabii kumsallar ve ağaçlık dinlenme yerleri ortaya çıkarmıştır. İl merkezine yaklaşık 20 km'dir. 

5-Ballıkaya 

İl merkezine 5 km. uzaklıkta manzarası ile meşhur bir mesîre yeridir. 

İÇMECE VE KAPLICALAR 

İlde çok sayıda içme ve kaplıca vardır. Bunlardan en meşhuru Kozaklı kaplıcalarıdır. 

1- Ürgüp İçmece ve Kaplıcası 

Su kaynağı, ilçe merkezinin 5 km. doğusunda bulunmaktadır. Kaplıca suyunun ısı derecesi 14 °C olup, tuzlu, kokusuz, gazsız sular gurubundan sayılmaktadır. Deri hastalıklarının tedavisinde su banyosundan ve kaynağın az ilerisindeki kükürtlü çamurdan yararlanılır. 

2- Bahçeli İçmecesi 

Kaynak, Bahçeli köyünün kuzeybatısındadır. Suyu 18 °C olan bu içmece fazla gazlı, kokusuz, bikarbonatlı sofra sularını ihtiva eder. Hazmı kolaylaştıran ve böbrekleri temizleyen bu su aynı zamanda sofra suyu olarak da kullanılır. 

3- Çorak ve Karakaya İçmeceleri 

Nevşehir-Avanos karayolu üzerindeki bu içmecelerden; Çorak İçmecesi il merkezine 5 km., Karakaya İçmecesi de 13 km. uzaklıktadır. Alkali düzeyi yüksek, tuzlu ve bikarbonatlı olan Çorak suyu, içme olarak değerlendirildiğinde sindirimi kolaylaştırıcı etki yapmaktadır. Sodyum bikarbonatlı ve alkalik sulardan olan Karakaya İçmecesi de mide ve bağırsak rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. 

4- Gümüşkent İçmecesi 

Gümüşkent kasabasının hemen yakınında bulunan bu içmece, kısmen doğal, betonlaşmış bir havuzun içinde kaynamaktadır. İkinci bir havuzda toplanan su, bahçe sulamasında kullanılmaktadır. Gümüşkent İçmecesi, toprak alkali, bikarbonatlı ve bol karbondioksitli bir maden suyudur. İçme olarak değerlendirildiğinde metabolizma hastalıklarında karaciğer ve safra kesesi hastalıklarında yararlı olmaktadır. 

5- Kozaklı Kaplıcaları 

Kozaklı ilçesinin güneyinde dere yatağındadır. Konaklama tesisleri mevcuttur. Kaplıca suyu ağrılı hastalıklara ve romatizmaya iyi gelmektedir. 

NEVŞEHİR'İN TARİH KRONOLOJİSİ 

1-    M.Ö. 3000-1800 Asur Ticaret Kolonileri ve Hitit Dönemi 

2- M.Ö. 1800-1400 Hitit Krallık Dönemi 

3- M.Ö. 1400-1200 Hitit İmparatorluk Dönemi 

4- M.Ö. 1200- 1100 Ege ve Kuzey Kavimlerinin Kapadokya'ya gelişi 

5- M.Ö. 1100- 950 Frigyalılar 

6- M.Ö. 800 Hitit Tabal Krallığı'nın Bölgede tekrar Canlanışı 

7- M.Ö.950-585 Kimmer-İskit Akınları ve Lidyalılar'ınEgemenliği 

8- M.Ö. 585- 334 Pers Egemenliği 

9- M.Ö. 334- 335 Makedonya Komutanlığı 

10-M.Ö. 334-M.S.17 Kapadokya Krallığı Dönemi 

11- 17- 395 Roma İmparatorluğu Dönemi 

12- 395 Bizans Devleti 

13- 1072 Türk Boylarının Yerleşmeye Başlaması 

14- 1086-1175 Danişmentliler Dönemi 

15- 1175 Anadolu Selçuklu Dönemi 

16- 1243 Moğol Hakimiyeti 

17- 1318 Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılışı 

18- 1318 İlhanlı Valisi Timurtaş'ın ve Eratna Bey'in Yönetimi 

19- 1340 Bağımsız Eratna Beyliği 

20- 1365 Karamanoğulları Beyliği 

21- 1381 Kadı Burhanettin Yönetimi 

22- 1398 Karamanoğulları'nın Bölgeyi Geri Alması 

23- 1398-1402 Osmanlı Egemenliği 

24- 1402 Timur'un Bölgeyi Karamanoğullarına Geri Vermesi 

25- 1436 Sultan 2. Murat'ın Nevşehir'i Karamanoğulları'ndan Geri alması 

26- 1466 Nevşehir'in Kesin Olarak OsmanlıTopraklarına Katılması 

27- 1867 Nevşehir'in Niğde'ye Bağlanması 

28- 1902 Nevşehir'in Ankara'ya Bağlanması 

29- 1954 Nevşehir'in İl Oluşu 

Nevşehir ve çevresinin tarihi üç ana bölümde incelenir. 

1-Birinci Dönem (Paleolitik, Neolitik ve Antik Dönemi.) 

2-İkinci Dönem ( Roma ve Bizans Dönemi.) 

3-Üçüncü Dönem (Türk Dönemi ) 

 NEVŞEHİR GEZİ REHBERİ
 
1-Kızıl Çukur Vadisi’nden  güneşin doğuşu ve batışını seyretmeden,
2- Göreme Kaya kiliselerini ve  Bizans duvar fresk sanatlarını görmeden,
3-Türk sanatı örneklerinin sergilendiği Nevşehir Damat İbrahim Paşa veÜrgüp Taşkın Paşa Külliyelerini  gezmeden,
4--Kapadokya özgü çanak-çömlek, bakır ve mermer taşından yapılmış süslemeler, deri işleri hediyelik eşya almadan,
5-Avanos'ta çanak-çömlek atölyelerinde ayakla çevrilen tezgahların başına geçerek , seramik kap yapmadan  ,
6-Kapadokya'nın simgelerinden biri olan balon turuna çıkmadan,
7-Yöreye  özgü üzümü  tatmadan,
8-Volkanik tüften oluşmuş  Peribacalarının resmini çekmeden,  
9-Binlerce yıldan beri gürül gürül akmaya devam eden  ve İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana dev bir yılan gibi kavis çizerek Orta ve Kuzey Anadolu bölgelerinin önemli bir kesimini bıkmadan usanmadan sulayıp Karadeniz'e dökülen, Kızılımak’ta balık  tutmadan,
10-Nar Ilıca Piknik  alanında  piknik yapmadan,
11-Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biri olan  ünlü Çeç tümülüsünün
heybetine bakmadan ,
12- “Kör de bilir Avanos’un yolunu, testi , çanak  kırığından bellidir.” Yazısını okumadan,
13-Çat Vadisi’nde birbirinden güzel,heyecanlı çırpınışları ile uçuşan güvercinleri  seyretmeden
14-Arkeolojik   eserlerin sergilendiği  Hacıbektaş Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ni ziyaret etmeden,
15-Çömlekte pişirilmiş tandır fasulyesini yemeden,
16-Yeraltındaki kayaları oyum oyum oyarak ortaya çıkardıkları gizemli yeraltı yerleşim merkezlerini incelemeden,
17-Doğa ve tarihle bütünleşen Nevşehir Kalesine çıkmadan ,
18-Peribacaları ve kayalara oyulmuş evlerinde konaklamadan ,
 19-Kozaklı kaplıcasının şifalı sularından faydalanmadan ,    
20- Büyüleyici havası ve sessiz vâdisi insanın nefesini kesecek güzelliği  ile duvar gibi yükselen vâdi yamaçları, meyve bahçeleri ile rağbet edilen Gülehir’de  dinlenmeden  
 
Dönmeyin…..
 
NEVŞEHİR’İN BİLİNMEYEN YÖNLERİ
 
1-Gülşehir,1584 yılında Uçhisar nahiyesine bağlı 30 hanelik bir köydü. 
2-Kapadokya'nın “güzel atlar ülkesi” anlamına gelen adı Asurluların mirasıdır. 
3- Hacıbektaş-ı Veli Türbesi nin kapısında üç küçük balık figürü bulunmaktadır. 
4-Asurluların Katpatuta adını verdiği bölge Persler döneminde Kapadokya adını almıştır. 
5-Tüf kayaları arasında yaşayan,yöre halkının kaya kertişi adını verdiği 
Avrupa'nın ikinci büyük kertenkelesi Agama Stellio bu yörede yaşamaktadır. 
6-Bir gece hayvanı olarak tanınan ve aslında çöllerde yaşayan Arap Tavşanı bu bölgeye özgü hayvanlar arasında yer almaktadır. 
7-Bölgenin doğasına özgü ,dünyada Nevşehir'in kırsal alanında yaşayan sadece Zygaena Kapadokia adlı kelebek türü , kelebek koleksiyoncuları arasında aranılan türlerden biri olarak bilinmektedir. 
8-Kurugöl kasabasında bulunan yeraltı şehrinin su ihtiyacı 4 km 
mesafedeki bir kuyudan temin edilmekteydi. 
9-17.yüzyıla kadar Nevşehir Ürgüp'e bağlı 18 hanelik bir köydü . 
10-1881- 1882- 1893 Osmanlı nüfus sayımlarına göre Nevşehir, 
Ürgüp ,Gülşehir ve Avanos gibi yerleşim merkezindeki nüfusun 
dinlere göre dağılımı : 
1-Müslüman : 79.249 
2-Ortodoks Rum :15.987 
3-Ermeni Gregoryen : 905 
Toplam : 96.141 kişi 
11-1887 yılındaki Nevşehir ve Ürgüp ilçesinin nüfusun dini ve etnik yapısı : 
1-Müslüman :55.207 
2-Ortodoks Rum : 11.397 
3-Ermeni Gregoryen : 485 
4-Protestan : 20 
5-Katolik : 34 
Toplam : 67.143 kişi 
12-Nevşehir'in en eski yerleşim yeri kalkerli bir yapıya sahip olan Civelek Mağarası'dır. 
13-1514 yılında Yavuz Sultan Selim ,Çaldıran Seferi sırasında bölgeden 
geçerken Özkonak'ta bir köprü yaptırır. 
14-1071 tarihinden sonra Nevşehir ve çevresine Taras, Karlı ,Kaş ,Bayıt, 
Bayındır ,Kangur ,Büdüz, Kıyan, Özbek ,Erbek ,Babal ,Yuğul adları ile anılan boylar yerleşmişlerdir. 
15-Moğol hükümdarıyla anlaşmazlığa düşen Selçuklu Sultanı 3. Alaaddin Keykubat Ürgüp yakınlarındaki bir mağaraya sığınmıştır .
16-Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim, antik adı Tomisson olan Damsa Çayı'nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir. 
17-Şemsettin Sami 1888-1900 yıllarında yazdığı Kamus- ül Alam adlı tarih ve coğrafya ile ilgili eserinde Ürgüp'te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir. 
18-Avanos yakınlarındaki ünlü Çeç tümülüsü 32 metrelik yüksekliği ile Gordion , Nemrut , Karakuş gibi Anadolu'nun en büyük kral mezarlarından biridir. 
19-Gülşehir Açıksaray'daki manastırlarda Papazlar ,rahiplerce yetiştirilip başka yerlerde din görevlisi olarak çalışmışlardır. 
20-1994 yılında yapılan araştırmalarda Gülşehir nüfusa kayıtlı bir Hıristiyan'a rastlanmış ancak bu kişinin sonradan Müslüman olduğu öğrenilmiştir. 
21-Gülşehir – Gökçetoprak Köyünde yer alan Zeus Sunağı Kapadokya Bölgesi'nde yer alan tek sunaktır. 
22- Selçuklular ve Osmanlıların yeraltı şehirlerini askeri amaçlı 
kullandıkları sanılmaktadır. 
23-Yeraltı şehirleri hakkında en eski yazılı kaynak Xenophon 'un Anabasis adlı kitaptır. 
24-Nevşehir çevresindeki yeraltı şehirlerinde sadece Tatlarin yeraltı şehrinde tuvalet bulunmaktadır. 
25-Yeraltı şehirlerinin en yaygın kullanımı Bizans Dönemi'nde olmuştur. 
26-Nevşehir Damat İbrahim Paşa Camii yapımı biterken artık taşlar ile Kaymaklı Kurşunlu Camii yaptırılır 
27-Derinkuyu Yeraltı şehri yaklaşık yüz bin kişilik bir topluluğun barınma , 
yeme, içme ,savunma ihtiyacını karşılayabilecek düzeydedir. 
28-Gökçetoprak Yeraltı şehrinin içinde 25 m. derinlikteki su kuyusunda 
halen su bulunmaktadır. 
29-Mazı Yeraltı Şehrinin girişinde Friglere ait kare mekanlı bir tapınak ve Kibele'nin kutsal işaretleri yer almaktadır. 
30-Beşgen planlı Nevşehir Kalesinin 42 mazgal,4 burcu, arkada ve önde İki kapısı vardır. 
31-Uçhisar Kalesi'ni Bizans derebeyleri şato olarak kullanmışlardır. 
32-Yeraltı şehirlerinin bazılarında katlar arası haberleşmeyi sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır.
 
YERLEŞİM YERLERİNİN ESKİ İSİMLERİ 

1-Avanos :Venassa -Nen assa (Asurlular dönemi ) 

Zum-Vinessa (Hititler dönemi ) 

Enes-Even,Uvenez ( Selçuklu ve Osmanlı dönemi) 

2-Derinkuyu :Melengübü, Makaouba (Arapça) 

3-Göreme : Matiene, Maçan (Helenler dönemi) 

Avcılar (Selçuklu ve Osmanlı dönemi) 

4-Kaymaklı :Enogobi (Bizans dönemi) 

5-Kozaklı :Hamamorta (Osmanlı dönemi) 

6-Gülşehir :Zarapasos (Bizans dönemi) 

Arapsun (Selçuklu-Osmanlı dönemi) 

7-Nevşehir :Nissa (Hititler dönemi) 

Soandos (Bizans Dönemi) 

Muşkara ( Osmanlı dönemi ) 

8- Ovaören :Göstesin (Osmanlı dönemi) 

9-Özkonak :Genezin ( Selçuklu dönemi ) 

10-Ürgüp :Assiana-Osiana,Hagios prokopios (Helenler dönemi) 

Başhisar (Selçuklular dönemi) 

11-Kızılırmak :Haly (Antik dönem) 

12-Avla Dağı : Tomisson (Antik dönem) 

13-Mustafapaşa :Sinasos (Bizans ve Osmanlı dönemi) 

14-Mazı Köyü : Mataza (Antik dönem ) 

Nevşehir ,Anadolu'da yer aldığı konumda tarih boyunca farklı dönemlerde farklı isimlerle tanınmıştır.

 NEVŞEHİR'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER 

 1- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Camii 

2- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Hamamı 

3- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Medresesi 

4- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Hanı 

5- Nevşehir Damat ibrahim Paşa İmareti 

6- Nevşehir Damat İbrahim Paşa Sıbyan Mektebi 

7- Nevşehir Hasan Dede Türbesi 

8-Nevşehir Kalesi 

9- Nevşehir Kaya Camii 

10-Nevşehir Kara Camii 

11-Kaymaklı Yeraltı Şehri 

12-Kaymaklı Kurşunlu Camii 

13-Nar Halil Paşa Camii 

14-Nar Mescitleri 

15-Nar Kiliseleri 

16-Uçhisar Kalesi 

17-Uçhisar Hacı Ali Camii 

18-Nevşehir Fişekçi Camii 

19-Nevşehir Orduoğlu Camii 

20-Şıh Efendi Camii 

21-Nevşehir Hacı Nasuh Ağa 

22-Nevşehir Aşağı Bekdik Camii, 

23-Nevşehir Orta Bekdik Cami 

24-Çardak Eski Cami 

25-Göreme Halil Ağa 

26-Göreme Aydınlı 

27-Göreme Gaferli camileri 

28-Nevşehir Meryem Ana Kilisesi 

29-Göreme Kiliseleri 

1-Elmalı Kilise 

2-Aziz Basel Kilisesi 

3- Karanlık Kilise 

4-Azize Barbara Şapeli 

5-Kadir Durmuş Kilisesi 

6-Yusuf Koç Kilisesi 

7-El-Nazar Kilisesi 

8-Saklı Kilise 

9-Meryem Ana Kilisesi 

10-Kılıçlar Kilisesi 

11-Azize Catherine Şapeli 

12-Yamalı Kilise 

13-Eğritaş Kilisesi 

14-Yılanlı Kilise 

15-Kızlar Manastırı 

GÜLŞEHİR'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1-GülşehirKaravezir Camii 

2-GülşehirBaş Çeşme 

3-GülşehirKaravezir Hamamı 

4-GülşehirKaravezir Medresesi 

5- Ovaören Camii 

6- Gökçetoprak Yeraltı Şehri 

7-Ovaören Yeraltı Şehri 

8-Ovaören Höyükleri 

9-Ovaören Kiliseleri 

10-Ovören Yeraltı Yerleşimleri 

11-Ovaören Deve Damı 

12-Gökçetoprak Yazılıkaya 

13-Gökçetoprak Zeus Sunağı 

14-Ovaören Roma Dönemi Mezarları 

15-Tuzköy Alaattin Camii 

16-Civelek Mağarası 

17-GülşehirAçıksaray Harabeleri 

18-GülşehirSen Jan Kilisesi 

19-Kızılkaya Camii 

20-GülşehirAşcıbaşı Süleyman Ağa Camii 

ÜRGÜP'TE BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1-Ürgüp Ulu Camii 

2- Ürgüp Karamanoğlu Camii 

3- Ürgüp Reşadiye Camii 

4- Ürgüp Yahya Efendi Medresesi 

5- Damsa Taşkın Paşa Camii 

6- DamsaTaşkın Paşa Türbesi 

7- DamsaTaşkın Paşa Sarayı 

8- Ürgüp Kılıç Aslan Türbesi 

9- Ürgüp Altıkapılı Türbe 

9- Ürgüp Tahsin Ağa Kitaplığı 

10- Mazı Yeraltı Şehri 

11- Ürgüp Kadı Kalesi 

12- Ortahisar Kalesi 

13- Ortahisar Kiliseleri 

14- Ürgüp Kiliseleri 

15- Kaya Mezarlar 

16-Şahinefendi Sobessos Antik Şehri 

17-Mustafapaşa Aios Vasilios Kilisesi 

18-Mustafapaşa Sinasos Kilisesi 

19-Mustafapaşa Alakara Kilisesi 

20-Mustafapaşa Aios Nichole Manastırı 

22-Mustafapaşa Konstantin - Helena Kilisesi 

23-Mustafapaşa Manastır Vadisi kiliseleri 

24-Mustafapaşa Basil Kilisesi'dir 

25-Ürgüp Sağırmescit 

26- Ürgüp Musaefendi Camii 

27- Ürgüp Yunak Camii 

28- Ürgüp Davutağa Camii 

29- Ürgüp Pancarcı Camii 

30-Esbelli Garip Camii 

31-Ayvalı köyü Yusuf Bey Camii 

32-Ortahisar Alaaddin Camii 

33-Ortahisar Abdioğlu Camii 

34-Ortahisar Alireis Camii 

35-Şahinefendi Camii 

AVANOS'TA BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1- Avanos Alaaddin Camii 

2- Yeraltı Camii 

3- Mehtap Kadın Camii 

4- Özkonak Köprüsü 

5- Sarıhan 

6- Topaklı Höyüğü 

7- Özkonak Yeraltı Şehri 

8- Avanos Köprüsü 

9- Kaya Mezarları 

10- Kilise ve Manastırlar 

11- Zelve Harabeleri 

12- Paşabağları 

13- Avanos Yeşilbaş Camii 

14-Avanos Orta Mahalle Camii 

15-Özkona Kadir Efendi Camii 

16-Özkonak Köprüsü 

 ACIGÖL'DE BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1-Ağıllı Yazılıkaya 

2-Acıgöl Yeraltı Şehri 

3-Tatlarin Yeraltı Şehri 

4- Tatlarin Kilisesi 

5-Tatlarin Boğazağzı camii 

6-Yerleşim Yerleri 

7-Tepeköy Eski Camii 

8-Kurugöl Yeraltı şehri 

HACIBEKTAŞ' TA BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1- Hacıbektaş Veli Türbesi 

2-Balım Sultan Türbesi 

3-Hacıbektaş Tekkesi Camii 

4-Hacıbektaş Cuma Camii 

5-Karaburna Kalesi 

6-Hacıbektaş Hanı 

7 –Karaburna Yazıkaya 

8- Hacıbektaş Sulucakarahöyük 

9- Hacıbektaş Aslanlı Çeşme 

10-Hacıbektaş Hacı Fıkıh Çeşmesi 

11- Hacıbektaş Çilehane 

12- Hacıbektaş Savat Pınarı 

13- Hacıbektaş Akpınar Çeşmesi 

14-Bektaşlar 

15- Hacıbektaş Balım Evi 

16 Hacıbektaş -Bektaş Efendi Türbesi 

17-İlice Höyük , 

18-Kayaaltı Höyük 

19-Abdal Kalesi, 

20-Kızılöz Çiftliğ 

21-Kale Höyük 

DERİNKUYU'DA BULUNAN MİMARİ ESERLER 

1-Derinkuyu Yeraltı Şehri 

2-Özlüce Yeraltı Şehri 

3-Doğala Han 

4-Derinkuyu Ortadoks Kilisesi 

5- Til Han