SELÇUKLU TİCARET YOLU ÜZERİNDE TİL KÖY
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Eski adı Halkiade/Dila olup, Anadolu Selçuklu Devleti'nin kuruluşu ile burası Türkler tarafından fethedilince Bizans Rumları da köyü terk ederek başka yerlere gitmişlerdir. Daha sonra" Derviş Uşağı" denilen bir kabile gelerek köye yerleşmişlerdir. Derviş Uşağı kabilesinin nereden geldiği kesin bilinmemektedir.
Derviş Uşağı aşiretinin köyün Güney doğusundaki, o zamanın ticari yollar kavşağında olan Dolayhan adındaki kervansarayın Anadolu Selçukluları tarafından yapıldığı sıralarda, buraya gelerek yerleştikleri zannedilmektedir. Daha sonra nereden geldiği bilinmeyen Nizamlar, Köseler, Arifoğulları Harı isimli kabileler gelerek buraya yerleşmişlerdir.
Til köyü 1910/1911 yılına kadar İncesu kazasına bağlı iken köy ahalisinin girişimleri ve dilekçelerine binaen Nevşehir kazasına bağlanmıştır.
Yaşlıların beyanlarına göre, yaklaşık 210 yıl önce de köye Anişoğulları ile Lomenoğulları Melendiz'den, Çiftçiuşağı da Kale'den gelip yerleşmişlerdir. Daha sonraları Misli ve Hasakoy'den 3 hane Rum gelerek köye yerleşmişlerdir. Çeşitli yerden yine Rumlar gelerek köyün Rum nüfusunu arttırmışlardır. 20-30 haneyi bulan Rumlar, İstiklal Savaşı'ndan sonra Yunanlarla yapılan mübadele ile köyü terk etmişlerdir. Onların yerine Arnavutluk'tan göç ederek gelen Türkler buraya yerleşmişlerdir. Bu kimseler köyde “Arnavut ve muhacir” olarak anılmaktadırlar.
Mübadeleden sonra gelen göçmenlerin büyük bir kısmı 1980 yılından sonra ekonomik şartlardan dolayı Ankara ve İzmir’e göç etmişlerdir. Köyün 2007 yılı nüfusu 747 iken bu rakam 2010 yılında 718, 2015 yılında 640 ve 2019 yılında 576 olmuştur.
Köyde çok sayıda tarihi bina ve kalıntı bulunmaktadır.
Kervansaray (Dolayhan): Selçuklular tarafından yaptırılmıştır. Bugün için bir kısmı yıkılmış ve harabe durumdadır. Restore edilip aynen korunmalıdır.
Rumlar'a ait İlkokul (Üsgülya): Rumlar tarafından 1870 yılında yaptırılmıştır. Bugün ise ev sahipleri tarafından depo olarak kullanılmaktadır. Bu binanın da sahibinden satın alınarak korunması gereklidir.
Kilise: Dolayhan yakınlarında bulunan kilise Rumlardan kalmıştır.
Eski Cami: Bugün için kullanılmamaktadır.
Yeraltı Şehri: Kimler tarafından yapılığı bilinmemektedir. Köydeki yer altı şehrinin uzunluğu ve yapısı çevredeki yer altı şehirlerinden daha farklı ve büyüktür. Maalesef Turizme açılmayınca buralar önce patates depoları olarak kullanılmaya başlanmış, sonra da yavaş yavaş giriş ağızları toprakla doldurulmuştur. Henüz turizme açılmış değildir. Fransızlar bir demir yığınından ibaret olan Eyfel Kulesine her yıl yaklaşık 25/30 milyon turist çekerken biz tarihi değerleri kullanamıyoruz.
Manay Tepesi : Köyün ortasında bulunan yine yapımı çok eskilere dayanan sonradan yığma tepedir. 1980 yılından sonra yapılan köydeki ağaçlandırma kampanyası sırasında Manay tepesi de ağaçlandırılmaya çalışılmıştır. Bu sırada bu tepenin esasında çok eski bir yabancı mezarlık olduğu ortaya çıkmıştır.
Hacıbektaş Veli Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Adem Öğer özellikle Karamanlılar konusunda yoğun bilimsel çalışma yapmaktadır. Yunanistan’a göç eden Til Köylüleri bularak konuşmuştur. “Köyde bize İokamidu Kurtoglu mihmandarlık yaptı. Onun verdiği bilgiye göre köy, Ano Halkiades (Yukarı Til) ve Kato Halkiadis (Aşağı Til) olarak iki mahalleden oluşmaktadır. Yukarı Til, Til köyünden gelenlerin yaşadığı semt, Aşağı Til ise yerli halktandır. Tilköy (Derinkuyu)’den 130-140 aile mübadelede buraya yerleşmiştir(Adem Öğer/ademoger.com,erişim 26.05.2020).
Köyün adı ile ilgili olarak: Çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Divanü Lûgati’t Türk’de Til ismi düşmandan alınan tutsak olarak açıklandığına göre Til’in gerçek anlamı da bu olabilir.
Mevkileri: Sivri önü, Bağlar altı, Hamırkesen, Uzunkaya, Dereyolu, Keşlik sırtı, Mazı yolu, Damsa yolu, Ketirler, Dağardı, Yedi çakıl, Bağlariçi, Kepez, Orhanlı yolu, Mezarlık, Uzunsaray, Kayaardı, Şarkaya, Mayıs bucağı ve Derinkuyu yoludur. Höyük’ün içinin boş olduğu ve içinde mezarlık bulunduğu bilinmektedir.
Tarih konan köylerimiz kaderleriyle baş başa bırakılmamalıdır.
Yararlanılan kaynaklar
-Wikipedia
