TEKEL ÜRGÜP FABRİKASININ MAKUS TALİHİ
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Ziraat Bakanıyla birlikte 1942 tarihinde Nevşehir bölgesini ziyaretinden sonra özellikle Nevşehir Belediye Başkanı Şükrü Süer‘ün üzüm üreticilerinin sorunlarına çözüm bulunması talebi uygun bulunarak, 1943 yılında Ürgüp Tekel Şarap Fabrikasının temeli atılmış 1944 yılında üretime geçmiştir. Yaklaşık 60 yıl bir kamu olarak çalışan fabrika 2004 yılı sonunda Mey İçi Sanayi Ticaret AŞ tarafından özelleştirme sonucu satın alınmıştır. Özelleştirme sonunda bir süre üretime devam eden fabrika daha sonra devre dışı bırakılmış ve şimdi atıl durumdadır.
Fabrikada tek parsel üzerinde şarap üretimi ve şişelemesi yapılmıştır. Fabrika 29,430 m2 büyüklüğündeki bu parsel üzerinde yer almaktadır. Parsel üzerinde yer alan binaların büyük çoğunluğu 1944 yılında tamamlanmıştır. En yeni bina ise 1988 yılında inşa edilmiş olan ve ruhsatında şişe yıkama yeri olarak geçen binadır. Binaların tapusu 06.01.2005 tarihinde yeni sahibi adına geçmiştir. Fabrika arazisinin Osmanlı döneminde Damat İbrahim Paşa vakfına ait olduğu, daha sonra Tekel’e geçtiği anlaşılmaktadır( Tapu İdaresinin 12.02.2004 gün ve 172 yev.nolu beyanına göre).
Ürgüp Şarap Fabrikası, Türkiye’nin tek doğal şarap mahzenine sahip olan fabrika özelliği taşımaktadır
Tesisin toplam arsa büyüklüğü 29,430 m²’dir. Bu alan üzerinde toplam 2,867m² alan üzerine oturmuş 7,772 m² kapalı alan inşa edilmiştir. Parselin kuzeyi tamamen yeşil alan olarak kullanılmaktadır. Lojmanların önü ve arkası ile sosyal tesis ve atölyelerin çevresi de yeşil alan olarak ayrılmıştır. Yeşil alanlarda çam ağaçları ve meyve ağaçları bulunmaktadır.
Tekel verilerine göre binaların yapılma tarihleri
- Adı Kat Adedi Toplam Kapalı Alan (m2) İnşaat Tarihi
1 Misafirhane 2 570 1967
2 Lojmanlar 1 703 1944
3 Danışma Binası 1 47 1946
4 İdare Binası 3 627 1946
5 Sosyal Tesis 1 120 1984
6 Şişeleme 1 400 1988
7 Pres Dairesi+
Kazan Dairesi+
Garaj 2 1057 1946
- Şaraphane 1 (zemin altı) 3000 1944
9 Yeni Kav 1 414 1944
10 Atölye 1 100 1986
11 Su Kulesi 1 40 1944
12 Yemekhane ve Lokal 1 320 1944
13 Sundurma 1 294 1944
14 Satış Reyonu 1 30 1996
İdare Binası: 1946 yılında inşa edilen bina betonarme ve üç katlıdır.
İmla (Şişeleme) Binası: 1988 yılında inşa edilen bina yığma ve tek katlıdır. Toplam kapalı
alanı 400 m²’dir.
Sosyal Tesis Binası: 1984 yılında inşa edilen bina yığma ve tek katlıdır. 120m² kapalı alana
sahip binanın girişinde 3 adet banyo ile 3 adet tuvaletin yer aldığı bir hol bulunmaktadır.
Atölye Binası: 1986 yılında tek katlı ve yığma olarak inşa edilmiştir.
Soğutma Ünitesi Binası: 1946 yılında 2 katlı olarak inşaa edilmiştir
Eski Kav Odası: 1944 yılında yeraltında kayaların oyulması ile yapılmıştır. Toplam kapalı alanı3,000 m²’dir. Zemin beton malzeme kullanılarak kaplanmıştır. İçerisinde toplam 118 kav bulunmaktadır. Bununla beraber daha önce “Tekel Müzesi” olarak kullanılan koridorlar vardır.
Yeni Kav Odası: 1944 yılında betonarme olarak şekilde inşa edilmiştir. Toplam 414 m² kapalı alana sahiptir.
Misafirhane Binası: 1967 yılında 2 katlı ve yığma olarak inşa edilmiştir. Mevcut kullanımda alt kat malzeme deposu, üst kat misafirhane olarak ayrılmıştır.
Bölge sanayi ve üzüm üreticisine ciddi destek sağlayan bu tesis tüm çalışanlarını çıkarmış ve bugün atıl durumdadır.
Özelleştirme de temel amaç zarar eden tesislerin kamunun elinden çıkarılmasıdır. Tek fabrikalarının zarar ettiğini söylemek mümkün değildir. Buna rağmen özelleştirilmiştir. Özelleştirme de tesisleri satın alan ticari kişi ve kuruluşların temel amacı da tesisi verimli hale getirerek daha çok üretim yapmak ve kar elde etmek olacağı tartışmasızdır. Ürgüp Şarap fabrikasını satın alan firmanın tesisi kapatarak atıl durumda bırakması kapitalist sistem içinde akıl ve mantıkla açıklanması zor bir durumdur.
Yörede yetişen üzümlerin heba olmaması açısından şarap fabrikasından vazgeçilmesi halinde bile bu tesisin üzüm suyu ya da pekmez üreten tesise dönüştürülmesi bölge ekonomisi ve ülke ekonomisi yararına olacaktır.
“Nevşehir’deki 23 bin 600 hektarlık bağlık alanın yaklaşık 70 bin dekarı, ‘parmak’ ve ‘emir’ üzümleriyle ünlü Ürgüp ilçesinde bulunuyor. Son yıllarda üzümün satılamaması ve bölgedeki fabrikaların kapanması sebebiyle üzüm üretimi yarı yarıya azaldı.( Mahmut Sabah, 12 Ekim 2017 Dünya Gazetesi)
Kapadokya bölgesi dünyanın en güzel üzümlerini ve değişik üzümlerini üreten tarihi bir bölgedir. Üzüm suyu, şarap ve pekmez üreten fabrikaların bölgede aktif hale getirilmesi kaçınılmazdır. Aksi halde bize miras kalan üzüm türü varlığımızı kaybetmemiz yakındır.
Yararlanılan Kaynaklar;
Tekel Genel Müdürlüğü İstatistikleri
Mahmut Sabah, 12 Ekim 2017 Dünya Gazetesi
Faruk Güçlü 26 Nisan 2018 Hak Gazetesi
Nevşehir 50 Yılı, Nevşehir Valiliği 2004
