YOK OLAN BİR TARİH TUZKÖY KASABASI VE TUZ MADENİ TARİHİ
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Tuzköy Kasabası çok eski bir yerleşim yeridir. Tuzköy’ün M.Ö. Etiler’in yerleşim yeri olduğu kalıntı eserlerden bilinmektedir. Etilerden kalma ”Düven Damı Kaya Mezarlıkları” ve ”Gücük Burun” mevkiindeki şehir kalıntıları günümüze kadar uzanmıştır. Tuzköy’ün eski ismi ”Güdül”dür. Tuzköy de Bizans Uygarlığının da hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır. Kasabanın ortasında yüksek kayaya oyulmuş konutlar bulunmaktadır. Ayrıca süsleri kazınmış bir de Kilise bulunmaktadır. Daha sonraki yıllarda Tuzköy, Selçuklu egemenliğine girmiştir. Günümüzde Selçuklu’lardan kalma Alaaddin Cami halen kullanılmaktadır. Tuzköy hakkında en eski yazılı kaynak Hacı Bektaş-ı Veli’nin ”Vilayetname” eserinde mevcuttur. Bu eserin 57. sayfasında Hacı Bektaş-ı Veli’nin Tuzköy’deki tuz madenini bulup, Tuzköylü’lere hediye ettiği yazılıdır.
Tuzköy’de 1958 yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur. Kasaba adını 1 Km uzaklıktaki Hacı Bektaş-ı Veli’nin bulmuş olduğu tuz madeninden dolayı almıştır. Kasabanın yakınında Kapadokya Havalimanı yapılmış ve kullanıma açılmıştır. Tuzköy adını Hacı Bektaş-i Veli vermiştir. Tuzköy ayrıca Asbest nedeniyle ölümlerin çok sık yaşanması nedeniyle “kanserli köy” olarak ün yapmıştır. Bu nedenle de eski evlerden taşınılarak yeni bir Tuzköy inşaa edilmiştir. 2014 Yılında belediye statüsü kaldırılarak son derece yanlış bir işlem yapılmak suretiyle Tuzköy mahalle statüsüne dönüşmüştür. Oysa Hacı Bektaş-i Velinin ismini verdiği sık sık uğradığı Tuzköy mahalleye dönüşmemeli ve tarihi kimliğini korumalıydı.
Hacıbektaş yakınlarındaki Tuzköy’de bulunan ve Hacı Bektâş-ı Velî’nin bir kerameti sonucunda bulunduğu rivayet edilen kaya tuzu madeninin geliri de uzun süre “Pir evine” aitti. Daha sonra Tekel İdaresine devredilmiştir. Yine menakıbına göre, Hünkar bugünkü Tuzköyü’ne sık sık gelmiştir. “Onun adına hürmeten burası da XX. Yüzyıla kadar “Hacıbektaş Köyü” olarak anıldığı gibi, yakınındaki Tuzla da onun adını taşırdı. Hacıbektaş’ta bile bulunmayan ve onun devrine ait Açıksaray Mihrabı “ile bu mezkur Tuzköyü Camisi zamanımıza kadar gelen yegane iki camisidir”(Gülşehir org.tr).
Tuz, Türk kültüründe ve özellikle Bektaşi inancında kutsal sayılmaktadır. Bu değerli mineral birçok toplumda ve ülkede para, maaş, vergi ödemeleri karşılığında tarihte yaygın olarak kullanılmıştır. Sağlıklı bir vücut için mutlaka alınması gereken tuzun doğru tüketimi hastalık risklerini ortadan kaldırıp kaliteli yaşam olanağı sunmaktadır.
MTA tarafından dünyanın sayılı büyük kaya tuzu işletmelerinden biri olarak değerlendirilen Hacıbektaş Kaya tuzu işletmesinde, yılda 40 ila 80 bin ton tuz üretilmektedir. Tekel İdaresi tarafından uzun yıllar işletilen ve 2003 yılında özelleştirilen Hacıbektaş Kaya tuzu işletmesinde, üretilen nitelikli kaya tuzunun uzun yıllar Osmanlı Sarayı'nda yoğunlukla kullanılmıştır. Yerin 35 metre altına kadar inen ocakta, kesilerek elde edilen kaya tuzunun, gıda sektörü başta olmak üzere tekstil, deri, tarım, hayvancılık, yem, tıp ve kimya gibi alanlarda yaygın kullanılmaktadır. Madeni satın alan özel firma üretime devam etmektedir. Firmanın yaptığı üretimle ülke ekonomisine katma değer sağladığı bilinmektedir.
Nevşehir'in Gülşehir ilçesine bağlı Tuzköy Mahallesinde bulunan Hacıbektaş Kayatuzu işletmesi, 700 yılı aşkın bir zamandan beri üretimin yapıldığı dünyadaki ender kaya tuzu ocaklarından biri olarak biliniyor. Çin İmpartoru Yu, M.Ö. 2200’de tuza vergi koyarak devlet bütçesini dengede tutmuştu. Tuz vergisinin tarihteki ilk vergi olduğu söylenir. Osmanlı Devletinde de uzun bir süre tuzdan vergi alınmıştır. Gandi, Hindistan’ta İngilizlerin tuzdan aldığı vergiyi protesto etmek amacıyla uzun bir yürüyüş başlatmıştı.
Tuzköy Mahallesi, Hacıbektaş Tuzlası’nın yöre insanının da bir dönem en önemli geçim kaynaklarından birini oluşturduğu bilinmektedir Hatta “Soyad Kanunu’nun çıkartıldığı yıllarda işletmede çalışanların soy isimlerinin genellikle Tuz, Tuzocak, Tuztaş, Tuztaşı, Tuzdelen, Tuzdelener, Tuzköy, Tuzköylü, Tuzkapı, Tuzcu, Tuzer, Tuzkaya, Tuzek, Tuzgöl olarak belirlenmiştir.
1958 Yılında kurulan Tuzköy Belediyesi 2014 yılında nüfus 2000 in altına düştüğü için yasal olarak kapatıldı. Tuzköy nüfusu 2013 nüfusu 1.392 iken 2019 nüfusu 1.184 olmuştur. Tarihi değerlerimize sahip çıkmakta nedense yavaş davranmaktayız. Yediyüz yıldır “Tuzköy” adını taşıyan tarihi bir kasabayı ya da köyü mahalle yapmamalıydık. Hacıbekaş-i Veli ve Tuz Madeni ile bütünleşen, pek çok tarihi eseri bünyesinden barındıran o eski kasaba “Tuzköy” olarak tüzel kişiliğini korumalı ve en azından ayrı bir tüzel kişiliğe sahip köy olarak hep yaşamalıydı.
Yararlanılan Kaynaklar;
-TDV,İslam Ansikolopedisi
-Taner İrkeç, Kapadokya ve Tuz, Nevşehir Dergisi, Ağustos,2009
-Wikipedia
-Gülşehir org.tr
-7.Aralık 2010 Cumhuriyet Gazetesi
