Geleneksel Türk Kültüründe Kadına Hitap Sözleri
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Zehra Neşe DEMİRER
Dünyanın tüm ülkelerinde olduğu gibi kadınlara değişik güzel sözlerle hitap edilmektedir. Dünyanın değişik yörelerinde Türkçe konuşan uluslarda da kadınlara değişik hitap şekilleri olduğu görülmektedir.
Türkiye Türkçesi,Altay Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Hakas Türkçesi, Karaçay-Malkar Türkçesi, Karakalpak Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Kırım-Tatar Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Nogay Türkçesi, Özbek Türkçesi, Tuva Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinde kadınlarla ilgili hitap sözleri oldukça fazladır.
Altay Türkçesinde kadına yönelik hitaplar; Abay(aydınlık)Abıcak,acay, acıy, akacın,akay(Hanfendi), bıca, caan ece, ecek,ecebis,eciy, eneke, kağay,kağıy, kegay,kegayın, mamay, tada ,taday şeklindedir.
Azeri Türkçesinde kadına yönelik hitaplar Aba,bacı, emigızı, hanım,hanımcan, hatın olarak görülmektedir.
Gagauzca da kadınlara Abla, babacık, mali, mamu şeklinde hitap edilmektedir.
Hakas Türkçesinde kadınlara adamnına, barışnya denilmektedir.
Karakaç-Malkar Türkçesinde kadınlar Aşhı Kart, Anam olark anılmaktadır.
Kırgız Türkçesinde Ayım ,aba, barışnı, biykeç,cengey, cengetay şeklinde kadınlara hitap edilmektedir.
Kırım Tatar Türkçesinde ise kadınlar Analık, boy bıka şeklinde tanımlanmaktadır.
Kumuk Türkçesinde baciw , Nogay Türkçesinde Yengeşe Özbekçe de Beğim, bibi(kibar,saygıdeğer),opa, Uygur Türkçesinde Banu, Çuvaşça da Aram kadın anlamındadır.
Tuva Türkçesinde kadınlara ulug kadınım, avay olarak hitap edilirken Türkmen Türkçesinde Mama,Karakalpak Türkçesinde Biyke,mamajan denilmektedir.
Türkiye Türkçesinde de ise çok sayıda olumlu ve olumsuz hitap şekillerine tanıklık edilmektedir. Olumsuz tanımlamaları günlük dilden çıkarmak gerekir.
Hitap şekillerine kısaca bakmak gerekirse; Kadın, Kalık (Evlenememiş genç kız) Eksik Etek Kaşık Düşmanı ,Ferik(İkinci olarak alınan genç kadın) Tay Geldi (eşinden ayrılıp çocuğuyla başka bir erkekle evlenip onun evine yerleşen kadın) Piliç(genç kadın) Cariye, Odalık ,Gözde Cangaloz ( yaşlı kadın)Aba, Anne,Halayık,Kuma,Ebe,Oynaş ,Yüklü(hamile),Kaynana,Hanım, Avrat, Hatun, İlti (Kardeş karılarının birbirine göre adları) Karı şeklinde sıralamak mümkündür.
Anadolu’nun kimi yörelerinde özellikle kırsal alanlarda çok farklı hitap şekillerine de rastlanmaktadır.
Yararlanılan kaynaklar
ÇAGATAY, Saadet (1962), "Türkçede 'Kadın' İçin Kullanılan Sözler", TDAY-Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1963, s. 13-49.
Nilüfer Yıldırım; Çağdaş Türk Yazı Dilinde Kadına Yönelik Hitaplar , Türkland Dergisi sy 1, 2017
