HALK METEOROLOJİSİ
RÜZGARLAR
Yel, eser, rüzigar…Azerbaycan’da külek…
Anadolu’da halkın yelleri adlandırması…Binlerce kilometre uzakta ,Amerika kıtasının kuzeyinde Kızılderili kabileleri ile benzerlik gösteriyor.
Mart,nisanda kar örtüsü var.Sıcak bir yel esiyor. Ortalıkta kar kalmıyor. Halkımızın verdiği ad: Karyiyen…Kuzey Amerika yerlilerinin verdiği ad: Çaynuuk. Bunu Britanyalılar Snoweater olarak kendi dillerine kazandırmışlar; anlamı aynı.
‘’ Yazın çukur ovalarda, dar alanlı bir yerde, havanın fazla ısınması ve hızla yükselmesinden doğan küçük çapta hava girdapları İç Anadolu’da sık sık görülür. 10 ila 200-300 m.çaplı olan bu girdaplar tozları, toprakları, kuru otları havaya uçurarak, yatay yönde 200-300m. Yer değiştirir ve birkaç dakika içinde kaybolurlar.Bunlara Anadolu’da Destebozan, Şeytanminaresi veya Dalaz gibi adlar verilir.Tarım Havzası’nda bu tipgirdaplara Karaburan, Büyük Sahra’da Dust-Devil denir ‘’( Erol 2004.198 ).
Dust – Devil, şeytan tozu demek oluyor.
Şeytanminaresi…Şeytangelini…Nevşehir yöresinde, Göre’de kullanılan bir addır. Talas da denir. Harman yerinde saplar ezilirken, çeç yapılırken istenmeyen ,zarar verici bir eser, yeldir.
Adlandırmada Anadolu’ya gelen göçer konarlar, olayları izleyip gözleyerek bir yol izlemişlerdir.
‘’ Lodosun gözü yaşlıdır ‘’ bir atasözü gibi, gözlemler yapıla yapıla ortaya çıkmıştır. Çünkü lodos estikten sonra yağış gelir.
Lodos karları eritir ; kar örtüsüne köz gibi, insana buz gibi etki eder. Eriyen karla hava nemlenir ve üşütücü bir özellik kazanır.
Çanakkurutan Yeli adı elbet nedensiz verilmemiştir.
Dalkıran yeli sert eserken ağaçların filizlerini kırar.Filizkıran ayrıca bir soğuğun da adıdır.
İtsızlatanabahvakti ince ince esen yeldir.
Kıran dağlardan denize doğru esen yeldir.
Kurtçömeltengündoğudan esen soğuk, ayaz, üşüten yeldir.
Oğlakkıran, kuzeybatıdan esen karayeldir.
Purçaçan ağaçlar tomurcukken esen ve tomurcukların açılmasını kolaylaştıran yeldir.
Vurupöldüren,adından belli, büyük, zalım bir yeldir.
Yağdıran lodosa verilen addır; yağış getirir.
Yaprakdöken, güzün esen yeldir.
Adamuçuran yeli güçlüdür. Toroslardan kuzeye, Ereğli Ovası’na doğru düşercesine eser, damların kiremitlerini uçurur. Kuzuları, çocukları havaya kaldırır, sonra yere çarpar, zarar verir.
………………….
Solmaz Meherromova Hanım, Atmosfer Hadiseleri adlı kitabında külekleri kümelendirmiştir.Sert,soğuk,kasırgagüçlü yerli külekler bölümünde şunları ele almıştır : Bora, Mistral…
Azerbaycan Abşeron Yarımadası küleklerini de şöyle kümelendirmiştir. Gilevar, Hezri, BalkaşBorası,Adriyatik Borası, Kauz, Cebelitarık Küleyi…
Arabistan’ın, Akdeniz Sahillerinin, Afrika Sahralarının ve Yakın Doğu’nun tozanaklı, kasırga güçlü külekleri bölümünde de Sirokko ele alınmıştır ( Arap sözü olup Şark, Doğu demektir).
Kuzey Amerika’nın tozanaklı, kasırgagüçlü külekleri bölümünde Santa Ana, Tehuantepe yelleri işlenmiştir.
Orta Asya’nın kasırgagüçlü, tozanaklı yelleri de şunlardır : Efgan, Ulan ve Santaş, Ursatev Küleği.
SICAKLAR
Devebayıltansıcakları…Susuzluğa, aşırı sıcak havaya en dayanıklı hayvan devedir. Gündoğusu düzlüklerinde temmuz, ağustos aylarında öyle sıcak günler yaşanır ki, halk bunlara deveyle bağlantı kurarak bu adı vermiştir.
Çulyakansıcakları :
Yörük kaçırtan sıcağı : Akdeniz sahillerinde Nisan ortası, mayıs başında bastıran nemli sıcaklar. Kışlayan yörükleri hazırlık için uyarır.Davarlar da Toroslar’a bakarak ağlarcasına melerler.Yaylamak vakti gelmiştir. Göç yola düşer.
SOĞUKLAR
Gücük soğuğu : Şubat ayında görülen acı, ıstırap veren soğuk.
Buyduran soğuğu :
Kocakarı soğukları mart ayındadır ; soğuk kuyruk sokumuna dek hissedilir.
YAĞIŞLAR
Ahmak ıslatan yağmur : İnce ince yağan, ıslattığı anlaşılmayan yağış.
Çoban ıslatan, yavaşyavaş yağan,her an kesilecekmiş gibi süren yağış.
Kadı kaçıran, birkaç gün ara vermeksizin, sürekli yağan yağmur.
Karyiyen yerde kar varken yağan ve örtüyü eriterek ortadan kaldıran, yaylım hayvanlarının otlamasını sağladığı için umutla beklenen yağıştır.
Keçedelen ince ve sürekli yağan yağmurdur.
Kökçe giren kışın lodos ardından ince ince düşen yağış…
Tavşan tozağı kar : Lapa lapa yağan kar.
......................
