OSMANLI PADİŞAHLARININ BAĞLI OLDUĞU TARİKATLAR

Dr Emrullah Güney

1299’dan 1922’ye değin Osmanlı Devleti’ni yöneten sultanların- halifelerin islamın hangi tarikatına bağlı oldukları hep merak konusu olmuştur.

Ahilikle başlayalım. Adını Arapçada ‘’kardeşim’’ anlamına gelen ‘’ahi’’ ya da ‘’cömert’’ demek olan Türkçe ‘’akı’’ sözünden almıştır.

Ahilik bir esnaf örgütüdür. Selçuklu ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemlerinde etkili olmuştur.

Ahiliğin tarihi Orta Asya’ya değin gitmektedir. Tasavvuftaki ‘’fütüvvet’’le erdem ve dünya görüşü bakımından yakınlığı olduğu görülmektedir.

Anadolu’daki ahiliği, Moğol istilasından kaçarak gelen Horasanlı esnaf ve sanatkarlar arasında bulunan Baba İlyas tarafından başlatılmıştır. Fakat XIII. Yüzyılda Ahiliği bir kurum haline getiren Ahi Evren olmuştur. Bu kurumun çalışmaları sayesinde Anadolu’ya gelen esnaf ve sanatkarları bir araya getirmiştir.

Ahi Evren, kurumun sürekliliğini sağlamak için ahiliği tekke ve zaviyelere bağlamışsa da , buralarda yaşayanlara alın teriyle geçinmek ilkesini getirmiş ve bunun öğretimine öncelik tanımıştır.

Ahi birlikleri günümüzde kooperatif, sendika, sigorta ve bankaların yürüttükleri işleri üstlenmiştir.

Osman Bey’den başlayarak Orhan Gazi, Murad, I. Beyazıt’ın Ahi tarikatına bağlı olduğunu görüyoruz. Yıldırım Beyazıt’ın bağlı olduğu ikinci bir tarikat daha vardır.

Zeyniye : XV. Yy başında Herat’ ta kurulan Sühreverdiyye tarikatının koludur. Sufi Türkistanlı Zeynuddin Hafi kurdu. Bursa’da II. Murad’ın sultanlığı döneminde devlet yardımıyla, maddi desteklerle Anadolu’da yayıldı. Daha çok aydınlar ( Münevveran zevat) yeğledi. Molla Fenari, Sinan Paşa, Şeyhülislam Zenbilli Ali Efendi gibi devlet ileri gelenleri benimsediği için halk kitlelerince yeğlendi. İstanbul’da Vefa Semtine adını veren , Bayramiyye tarikatına bağlı olan II. Mehmed’in pek değer verdiği Şeyh Vefa bu dergahta yetişmiştir.

Bayramiye : Hacı Bayram Veli tarafından kurulan, sessiz zikri esas alan Nakşilik ile sesli zikri benimseyen Halvetiliğin birleştirilmesinden ortaya çıktığı kabul edilen tarikattır.

Halvetiyye : En çok kolu olan, en çok tarikat doğurduğu için de ‘’Tarikat kuluçkası’’ adı verilen tümüyle sünni bir tarikattır. 1397’de ölen Abdullah Siraceddin Ömer bin Ekmeleddin Lahici tarafından kurulmuştur.

Halvetiye tarikatı 4 kola arılır . Ruşeniye, Cemaliye, Ahmediye,

Gülşeniye : İbrahim Gülşeni kurmuştur. Halvetiye’nin bir koludur. GD Anadolu’da, Kafkasya’da müridi çoktu.

Celvetiye : 1543-1623 arasında yaşamış Aziz Mahmut Hüdai kurmuştur. Bayramilikle ve Halvetilikle ilişkileri vardır. Celvetin anlamı, halvetten çıkıp halkın içine dönmek, halk içinde olgunlaşmak demektir. Bazı tarikatlarda müzik yasaktır, Celvetilikte müzik önemli yer tutar.

Cerrahiye : Halvetiliğin bir koludur. Nurettin Cerrahi kurmuştur. Allah’ın 7 adı ve zikir bu tarikatın temelidir.

Nakşibendiye : Bahaddin Nakşibend kurmuştur. Nakşibend nakış yapan , yüreği işleyen, kalbin üzerine süsler yapan demektir. Devlet adamları yeğlemiştir.

Mevleviye : Mescit dışında en etken olmuş tarikattır. Tümüyle Türk tarikatıdır. Celaleddin Rumi’nin ölümünden 11 yıl sonra Hüsameddin Çelebi ve onun da göçmesinden sonra Sultan Veled Mevlevilik tarikatını kurdu. Anadolu’da süratle yayıldı.

Masonluk : İnsanlar arasında din, ulus farkı gözetmeksizin , sevgi yaratmağa çalıştığını ileri süren uluslar arası bir dernektir. Derneği ilk kuranlar kendilerine frank mason ( Franmason = Hür Duvarcı ) dedikleri için bu sözcük Türkçeye ‘’farmason’’ olarak da geçmiştir. Sultan V. Murad’ın mason olduğu ileri sürülmüştür.

Bahaiyye : Şirazlı Bahaullah Mirza Hüseyin Ali kurmuştur. Bu mezhep bazılarınca din olarak da kabul edilir. Tüm dinlerden ayrı ve hepsinin evrensel özelliklerini birleştirme savı gütmektedir. Hayfa’daki Genel Adalet Evi merkezdir.

Şazeliye . Ebul Hasan Şazeli ya da müridlerinin kurduğu tarkattır. Önce Tunus’ta ortaya çıktı. Emeğe büyük değer veriyordu. Dilencilik yasaktır. Katı kuralları, törenleri yoktur. Tekke ve zaviyeler önemsizdir. Müridler topluca, belirli zamanlarda zikir yaparlar. II. Abdülhamit bu tarikata bağlıydı.

Bektaşilik : Hacı Bektaş Veli kurdu. 12 ana tarikattan biridir. Hoca Ahmed Yesevi’nin halifesi Lokman Perende’nin yetiştirdiği Bektaş, Horasan’dan Anadolu’ya gelerek Suluca Karahöyük köyünde dergah açtı. Hünkar Hacı Bektaş Veli Sünni bir şeyh idi. Din ve dünya görüşü tam bir bütünlük göstermez. Daha sonraları Rafızilik bu tarikata girmiştir. Tarikatı Balım Sultan geliştirmiştir. Yeniçeriler bu tarikatı benimsemişlerdir. Sultan II. Mahmud bu ocağı ortadan kaldırınca Bektaşilik eski önemini yitirmeğe başlamıştır. Sultan Aziz’in Bektaşi tarikatına mensup olduğu bilinmektedir.

…………………………………………..

Kronolojik olarak Osmanlı Bey, sultanlarının bağlı olduğu tarikatların dökümü şöyledir :

Osman Gazi: Ahilik.

Orhan Gazi : Ahilik.

I. Murad : Ahilik.

Yıldırım Beyazıt : Zeyniye, Ahilik.

Çelebi Mehmet : Zeyniye.

II. Murad : Bayramiyye.

Fatih Mehmet : Bayramiyye.

II. Beyazıt : Halvetiyye-i Cemaliyye.

Yavuz Selim : Halvetiyye-i Sünbüliyye.

Kanuni Süleyman : Gülşeniye.

II. Selim : Halvetiye.

III. Murad : Uşşakiye.

III. Mehmed : Halvetiye.

I. Ahmed : Celvetiye.

I. Mustafa : Celvetiye.

II. Osman : Celvetiye.

IV. Murad : Celvetiye.

I. İbrahim : Halvetiye.

III. Mehmed : Halvetiye.

II. Süleyman. Halvetiye.

II. Ahmed : Halvetiye.

II. Mustafa : Halvetiye.

III. Ahmed : Halvetiyye-i Cerrahiye.

I. Mahmud : Halvetiye.

III. Osman : Halvetiyye-i Raufiyye.

III. Mustafa : Halvetiyye-i Cerrahiyye.

I. Abdülhamid : Nakşibendiye.

III. Selim : Mevleviyye.

IV. Mustafa : Nakşibendiye.

II. Mahmud : Halvetiyye-i Cerrahiye ve Mevleviye.

Abdülmecid : Halvetiyye-i Cerrahiye.

Abdülaziz : Bektaşiye.

V. Murad : Bahaiyye tarikatı, Masonluk.

II. Abdülhamid : Şazeliyye.

Mehmed Reşad : Mevleviyye.

Mehmed Vahdettin : Nakşibendiyye.

………………………….

27 Ağustos 2020. Ürgüp