HALK TAKVİMİNDE KOÇ KATIMI
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Devletin geliştirdiği takvim yanı sıra halkın doğa olaylarından esinlenerek geliştirdiği ve nesilden nesile anlatılagelen bir takvim vardır. Bunlardan birisi de “Koç Katımı” ya da “Koçun Katımı” diye bilinen dönemdir.
Çocukluğumdan aklımda kalan önemli sözcüklerden birisidir koçun katımı. Özellikle yaşlı insanlar devletçe kabul edilen takvimdeki ayları ezbere bilmezler ama halk takvimini asla unutmazlardı. Dedenize, ninenize “ne zaman doğdun?” diye bir soru sorsanız “koçun katımı” diye bir cevap almanız mümkün.
Koç katımı, evcil hayvan yavrularının, koyun ve keçilerin kışın soğuğa ve açlığa dayanıksız oluşlarından dolayı, yavrulama zamanlarının denetim altına alınması amacıyla sürülerden ayrılan erkek hayvanların sürüye geri salındığı zamandır. Bir tür mevsimlik bayram niteliğindedir. Koç katımı genellikle Ekim ile Kasım ayları arasında olur.
Koç katımının ana nedeni, damızlık koçlarla daha güçlü daha iyi koyun nesli elde etmek ve yeni doğacak yavruların beslenme sorununu çözmektir. Keçilerin erkeğine de teke denir. Tekelerde bu dönemde diğer keçilerle buluşur ancak “Teke Katımı” diye bir kavram oluşmamıştır. Bu durum keçilerin soğuğa daha dayanaklı olmasının yanı sıra, halkın keçiden daha fazla koyuna önem verdiğinin göstergesidir.
Hayvancılığın yaygın olduğu yörelerde özellikle Kars ve Ardahan bölgesinde koç katımı törenleri yapılır. Günümüzde Kapadokya yöresinde hayvancılık oldukça azaldığından koçun katımı sözcüğünü de ileriki yıllarda unutmamız mümkün olabilir.
Koç katımına hazırlanan koçların süslenmesinde renkli otlar, boyalar, farklı ağaç yaprakları, muska ve nazarlıkların kullanılır. Koç katımından önce koçların üstüne erkek çocuk bindirilirse döl zamanı erkek kuzu, kız çocuk bindirilirse dişi kuzu doğacağı inancı vardır.
Yörelere göre farklılık gösterse de ; Özellikle Kars yöresinde koç katımından sonra, çobanın boy abdesti alması gerekir. Halk inancında ; eğer yıkanmadan sürünün içinde gezerse, doğacak kuzuların sakat olacağına inanılır. O gün sürünün içinde boş kapla dolaşılırsa kuzulayacak koyunların sütünün kıt olacağına inanılır. Koçlar ve tekeler sürüye katılmadan önce özel olarak süslenir. Koç boynuzlarına elmalar takılır, yünleri kırmızı ve yeşile yakın renklere toprak aşıboyası ile boyanır. Bazı yörelerde din adamlarının dualar okuduğu törenlere de rastlanmaktadır.
Koç katımı, damızlık koçların daha önce ayrıldığı sürüye geri alındığı zamandır. Bu dönemde koçlar, dişi koyunlarla çiftleşerek sürünün üreme sürecini başlatır. Koç katımı, koyunların yavrulama zamanlarını kontrol altına almak için kullanılır. Özellikle kış aylarında doğacak kuzuların soğuk hava şartlarına karşı daha dayanıklı olmaları için bu zamanlama çok önemlidir.
Koç katımı Anadolu halk takviminde ve özellikle Kapadokya bölgesinde de uygulanması asla ihmal edilmeyen Anadolu'nun en eski geleneklerinden birisidir. Koç katımı günü yerel takvimde de önemli bir yer tutmuştur. Genellikle ekim ayının sonu ile kasım ayının başı koç katım günleridir.
