BÖLGEDE İLK UN FABRİKASI; AZM-İ MİLLİ

Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ

08.09.2025 - 11:10 Yayınlanma

08.09.2025 - 11:11 Güncelleme

2 Paylaşım

24 Gösterim

BÖLGEDE İLK UN FABRİKASI; AZM-İ MİLLİ

Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ

Orta Anadolu, Konya, Aksaray, Nevşehir, Niğde, Yozgat, Kırşehir ,Kayseri tahıl ambarıdır. Ancak un fabrikaları kurulmadan önce buğday ilkel usullerde değirmenlerde un haline getirilmekte idi. İzmir İktisat Kongresinde alınan kararlar kapsamında tarımında sanayileşmesi benimsenmiştir.

Azm-i Milli fabrikası Cumhuriyet döneminde Aksaray'da kurulmuş ilk un fabrikasıdır. Atatürk önerisi ve Aksaray milletvekili Vehbi Çorakçı Bey'in tavsiyesi ile kurulmuştur. Un üretiminin yanı sıra elektrik üretimi ile Aksaray'ı Türkiye'nin ilk önce elektriğe kavuşan illerinden bir tanesi yaparak ve soğuk hava depoları kurup vatandaşların ürünlerini depolama olanağı sunarak Aksaray ve bölge halkına hizmet etmiştir.

Vehbi Çorakçı, 1876 yılında Aksaray'da doğdu. Aksaray'da köklü bir ailenin mensubudur. İlköğrenimini ve ortaöğrenimini Aksaray Rüştiyesinde tamamladı. Babası ve amcası Aksaray'da devletin izniyle güherçile üretimi yapıyorlardı. Sahibi oldukları güherçile ocaklarını, kalhanelerini işlettiler ve bu vesileyle kalhaneleri işletenlere “Çorakçı” denildiğinden Çorakçı soy ismini aldılar. Aile Kurtuluş Savaşı'nda orduya maddi desteklerde bulunmuştur.

Direniş cephesinde yer alan kişilerden birisi olması sebebiyle Mustafa Kemal Paşa ve İsmet Paşa'nın dikkatini çekti. Ardından, TBMM I. Dönem Niğde, II. Dönem Aksaray Milletvekilliği görevlerinde bulundu. Tüccarlık, Aksaray Azmi Milli Fabrikası ve Halk İktisat Bankası kuruculukları, İstanbul Şark Değirmenleri Şirketi kuruculuğu da yaptı. Aksaray'ın il olması konusunda mecliste çalışmalar gerçekleştirdi. İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir.

Bilindiği üzere Aksaray 1920-1933 arasında il konumunda iken daha sonra ilçe yapılmış ve 1989 yılında tekrar il olmuştur.

1924 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla Aksaray’da kurulan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk fabrikalarından biridir. Azmi Milli Un Fabrikası, 1924’ten 1997 yılına kadar aralıksız olarak un üretmiştir.

Vehbi Çorakçı öncülüğünde 73 Aksaraylı Atatürk’ün önerisi üzerine bir araya geldi. İmece usulüyle toplam 250 bin lira para toplandı. Bu parayla bir şirket kurdular. 1924 yılında fabrika kurulması bakanlar kurulu tarafından onaylandı ve Aksaraylılar hem fabrikayı hem de şehre elektrik sağlayacak hidroelektrik santrali inşaatına başladılar.

Ülkemizde elektrikle tanışan ilk şehir İstanbul’dur. Azm-i Millî T.A.Ş. HES’in özelliği ise Cumhuriyet Türkiye’sinin ilki olmasıdır. İç Anadolu Bölgesi dahil olmak üzere pek çok şehir hala gaz lambası, kandil mum vs. kullanmak zorunda kalırken Aksaraylılar elektrik ile tanışmıştır. Un fabrikasının yanında elektrik enerjisi önce Aksaray’ın sokaklarını, kamu binalarını sonra da evlerini aydınlatmıştır.