Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Refik Başaran’ın hemen hemen tüm türkü sözlerinde kadınlara ve aşka özel bir yer ayrılmıştır. Başaran hoşlandığı, beğendiği kadınları yöreye özgü şiveyle betimlemeler yaparak güzel şeylere benzetmektedir.
Refik Başaran’ın sazının telinden kadınlarımız için dökülen sözlere baktığımız da;
“Kız ben sana taptım anam tapalı
Alırım Hatica'm goymam arada
Seni saran yiğid irer murada”
“Agsaray’ın Gapıları Sürgülü” adını taşıyan türküden alınan bu bölüm, bugünkü Aksaray ili için yazılmış. “K” yerine “G” harfi kullanılması yöresel günlük konuşma diliyle ilgilidir. Ozan bu türküsünde aşık Hatice (Hatıca) isimli bir kadına olan aşkı anlatmaktadır.
“Aman Ayşem mor menekşem
Dağlar başı duman Ayşem
İndim Ürgüp çöllerine
Geleceğim güman Ayşem”
Ayşemin Yeşil Sandığı türküsü bir ağıttır. Kayınpederinin dövdüğü Ayşe isimli gelin kendisine Kızılırmak'a atmıştır. Güman sözcüğünün özel bir anlamı yoktur, Pekiştirme amacıyla kullanılmıştır “yaman, güman” gibi..
“Altın dişli karam
Sırma saçlı karam
Ne güzelsin karam
Hoppah demeye geldim
Peynir yemeye geldim
Kız seni görmeye geldim de”
“Bacacılar Yüksek Yapar Bacayı” isimli türküde, kadın altın dişli ve sırma saçlı olarak tanımlanmaktadır.
“Yörü dilber yörü dönüp dönüp dönersin
Senin gibi kalbi yalan değilim
İkrarım yoluna seri veririm
Aldatıp yüze gülen değilim”
“Burhan Ağa Destanı” destanı aşkına karşılık vermeyen kadına serzeniş sözleri içermektedir.
“Elinde süt küleği
Yarim ince eleği (Hereyi hereyi algınım ben)
Gaşlara gözlere vurgunum ”
“Çadır Kurdum Düzlere” isimli türküde kadının kaşarına vurgun olduğu ifade edilmektedir.
“Devesi var densiz
Gerdanı var bensiz
Öpmeye yazıh yazıh
Sarmaya da nazik
Kollarını sıktırmış
Altın gümüş bilezik”
“Çek Deveci Develeri Yokuşa” isimli türküde gerdanı benzi bir kadın anlatılmaktadır.
“Kıymetimi bilmedin oy oy
Bir kötüye düş de gör de
Nenni de Feridem nenni”
“Dam Başında Sarı Çiçek”isimli türküde Feride’ye yapılan siteme yer verilmiştir.
“Dere boyu gidelim Naciye'm
Koyun kuzu güdelim
İkimizi görmüşler Naciye'm
Nasıl inkar edelim
İlimonum portakalım bizde kalalım
Senin için ısmarladım gelir bakalım”
“Dere Boyu Gidelim” isimli türküde kadınlar ilimon(limon) ve portakal olarak tanımlanmaktadır.
“Galeden iniyorum
Çağırsan dönüyorum
Aşkından kirbit oldum
Üfürsen yanıyorum”
“Galeden Aşan Gelin” isimli türküde Abdürrahim Karakoç’un “lamba da titreyen alev üşüyor” türküsüne atıf yapılmışçasına felfesi bir çıkış var. Aşkından kibrit oldum(yörede kirbit denir) üfürsen yanıyorum. Çok güzel bir yorum olsa gerek.
“Bir garış gerdanı turunç sineli”
“Gayserliler Mavi Yazma Bürünür” isimli türküde gerdanı bir karış, turunç sineli olarak tanımlanmaktadır beğenilen kadın.
“Ayva dibi serin olur yatmaya
Gızlar gelir (gelmiş) küme küme bakmaya
Altın ister ak gerdana dakmaya”
“Gece Yanar Manastırın Çırası” isimli türküde de altın takmak için ak gerdan gerekir demek istiyor.
“Çayır çimen üstünde
İnek guderim inek
Hayriye'min yüzünden
Yidim yüz elli diynek
Ben verem oldum senin uçun”
“Güle Çıktım Gülmedim” isimli türkü sözleri böyle. Hayriye yüzünden dayak yediği anlatılmaktadır.
“Evlerinin önü bir kötü yokuş
Gız gurbanın olurum bu nasıl bakış
Halının üstüne döktüğün nakış
İlmek çalan ellerine kurban olurum”
“Garadır Gaşların Ale Getirir” isimli türkü sözleri sevdiği kızın bakışından etkilenişini anlatmaktadır.
“Kestanenin irisi
Geçti kızlar sürüsü
Sürüsünden fayda yok
Tombul bilekli gelin
Yaktı beni birisi”
“Kestanenin İrisi” türküsünde Başaran çok sayıda kızdan birisine aşık olduğunu anlatmaktadır.
“Amman yandım nineler
İnc'elekten un eler
Keten gömlek altında
Tonbul biyaz sineler”
“Keten Göynek Filfili” isimli türkü de Başaran bir zamanlar yaygın olan keten gömlek giymiş bir kadını anlatmaktadır.
“Lirayı bozdurayım (Fadime'm)
Gerdana düzdüreyim (ceviz içi Fadime'm)
Gümüş sahat deyilsin (kekliyim)
(Altın sahat deyilsin bir danem)
Dibimde gezdireyim (Allah'dan bul Fadime'm
Odam sıva dutmayor (Fadime'm)
(Odam sıva dutmayor kekliyim)
Kumunan gatmayınca (evler yıkan Fadime'm)
(Kumunan gatmayınca sen illerin ilinde)
Öpme garın doyurmaz (kekliyim)
(Öpme garın doyurmaz Fadime'm)
Sarılıp yatmayınca (sağa dirim Fadime'm”
Refik Başaran “Lirayı Bozdurayım” isimli türküsünde muhtemelen Ürgüp’te kalan eşi Fadime’ye seslenmektedir.
“Nar ağacı budam budam
Yar yitirdim nerelerde bulam
Kız goca ilin içinde gözlerinden bilem”
“Nar Ağacı Budam Budam” isimli türkü de Başaran sevdiği kızı kalabaklıklar içinde gözünden tanıdığını anlatmaktadır.
“Sarı mavi çiçeğim
Sen doldur ben içeyim
Sana basma yakışmaz
Mor kadifeden biçeyim”
“Sebep” isimli türküde kadın sarı ve mavi çiçek olarak tanımlanmakta, basma yerine mor kadife giymesi gerektiği ifade edilmektedir.
“Aşşağıdan gelen hozalı gelin
Topla zülüflerini de toz olur gelin
Olura olmaza söz olur gelin
Vir gelin elmalarını ben gider oldum
Silamı vatanımı da terk ider oldum”
“Sevda Denizi Çok Derindedir” isimli türkü de de saçları uzun olan bir gelin anlatılmaktadır.
“Mendil aldım on beşe
Yudum serdim güneşe
Kızın deste gül ise
Ben de bir top menevşe”
“Su Destisi Bulanıh” isimli türkü de kızını çok beğenen aileye nispet yapılmaktadır.
“Ağ gelinim indi m'ola yayladan
Kaşın deyil gözün beni ağladan
Bu guzellik sana gadir Mevla'dan
Gendin gelin yörüyüşün gız gibi
Kuş gibi üstünde dönerim gelin”
“Yüce Dağ Başında yayılır Yılan” türküsünde “ağ gelin” yani beyaz tenli bir geline yönelik övgüler yer almaktadır.
Refik Başaran’ın kısa sayılacak yaşamında kadın ve alkol önemli bir yer tutmaktadır.
