ZARA, KOYULHİSAR, SUŞEHRİ... SÖZCÜK DERLEMELERİ
1976 yılında Zara Lisesi coğrafya öğretmenliğim sırasında öğrencilerim arasında Koyulhisarlı, Suşehrili çocuklar da vardı. Onlara ilçelerindeki tepelere, derelere, sulara nasıl adlar verildiğini (toponimi) sormuştum. Suşehrili Fazıl Enderesli ile Koyulhisarlı Ahmet Kaleli bunu ödev gibi düşünerek araştırmışlar ve getirip bana dosyalarını vermiştiler. Günümüzde kullanım dışı kalan sözcükler var. Kızılırmak ile Karadeniz arasında yer alan bu yörelerin insanı nasıl güzel bir Türkçe konuşuyordu. Birçok sözcğün Yıldızeli, Gemerek, İmranlı, Şarkışla yöresinde de kullanıldığını sonradan öğrendim. Bumlar, belki Çepni Türk Boyunun dili, sözcükleri...
Günümüzde durum nedir? 49 yıl geçmiş. Şimdi, akıllı telefonun akılsızlaştırdığı çocuklar, gençler günde belki 100 sözcük konuşmuyorlar. Söyleşiler sona ermiş gibi. Bunları düşünerek, unutulmaması ereğiyle , adlarını sevgiyle andığım iki öğrencimin derlediği sözcükleri, belki Türkbilimcilerin , üniversitelerimizin Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinin sevgili üyelerinin işine yarar diye burada biraraya getiriyorum. Eminim, değerlendiren çıkacaktır.
.......................................
ürlü. pek varsıl
ürlenmek. varsıllaşmak
yalboğan. obur, pisboğaz
yelleme. piç
tenteş. akran, eş
semelek. olağan olmayan, anormal
kamalak. beceriksiz, elinden iş gelmeyen, aciz
yalbırdak. pek parlak, yalınkılıç
yöntmek. tabir etmek
yerinmek. imrenmek
yenlemek. doğurma belirtisi göstermek
yarunç. istek, dilek, rica
toyga. unla karışık ayran
taşdöğer. dayanıklı
tor. tünek
söykenmek. dinlenmek
soğurdamak. zonklamak
sergen. yerle bir olmak
samurtlamak. uykuda sayıklamak
sakalak. kötü ünlü adam
pezik. şeker pancarı
merek. samanlık
orakayı. temmuz
kültöken. karı, eş, zevce
katık. ayran
abrulmak. ısrar etmek
beslek. hizmetçi kız
burulgan. burgaçlı su
cavramak. döğüşmek, kavga
cindili. sinirli
colbalanmak. yıkanmak, banyo
çalgan. çağlayan
çaralamak. akıntı, sızıntı gelmesi
çatma. çardak
dırık. sebat
fenikmek. sabırsızlık göstermek
finiklemek. ağacın içten çürümesi
gıran. ufuk
güymek. sabretmek
güyümlü. sabırlı
hişvermek. teşvik etmek
hortik. toy, tecrübesiz
ığrıp. dolap, düzen, hiyle, oyun
cendek. leş
çapmak. koşmak
çalkama. ayran
çağala. ham meyve
cindal. kedi yavrusu
cicik. meme
cicime. bozulma
cızıdan çıkmak. iyi yoldan kötü yola sapmak
azap. erkek hizmetçi
avuz. ilk süt, ağuz
ayak. çay bardağı
ayakiçi. kadın donu
ayıfısı. yenmeyen, ağulu mantar
ayakdaş. yoldaş, yol arkadaşı
arpalama. hayvan hastalığı
açık ekmek. pide
kayım. güçlü, sağlam
hers. öfke, hırs, asabiyet
kürün. kurna, yalak
ağartı. yoğurt, ayran
mutlak. boğaza takılan, üzeri gümüş kaplamalı muska
tirki. çökelik koymak için tahtadan yapılan yuvarlak kap
hindi. yazma, yemeni, yağlık
söngün. sessiz.
engin. ehven, ucuz
poşa. cingan, çingene, roman
üzlek. zaman
kulun. tay
keş. yağsız, kuru peynir
katık. ayran, yoğurt
kanyeli. saçakları atarcasına zorlu esen, 2-3 gün süren sert yel.
kanırtmak. yerinden oynatmak.
kahşatmak. bir şeyin parçasını yerinden oynatmak
kağşamak. yaşlanmak, kocamak, güçsüzleşmek, zayıf düşmek
hızarık. talaş
hıltık. gevşek, bol
elyeri. kiler
dallanmak. parçalara ayrılmak
çöpü. yün temizlendikten sonra kalan posa, artık, atık
çöğdürmek. çocuğun işemesi, sidiğini akıtması
çimmek. sığ suda yıkanmak
çırakman. üzerinde çıra yanan tahtadan ilkel sehpa
çebiş. bir yaşında keçi yavrusu
çaygara. göze, küçük kaynak, pınar, eşme
betire. bir göz sayrılığı.
----------------------------
31 Aralık 1976. Zara
