ORTA ANADOLU ABDALLARI
Doç. Dr. Faruk GÜÇLÜ
Öncelikle belirtmek gerekir ki; Abdal bir Türkmen boyunun adıdır. “Aptal” sözcüğü ve “çingene-roman” olarak bilinen topluluklarla illiyet bağı yoktur. Orta Anadolu Abdallarının özellikle Hacı Bektaşi Veli ile geldikleri sanılmaktadır. Abdalların yaşadığı yerler arasında Denizli, Dinar, Burdur, Isparta, Hatay, Antalya, Aydın, Manisa, İzmir Balıkesir, Bolu, Bursa, Nevşehir, Afyon, Aksaray, Ankara, Adıyaman, Tokat, İstanbul, Çorum, Yozgat, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Karaman, Mut, Elmalı, Sivas, Mardin, Gaziantep Eskişehir sayılabilir.
Abdallar, Türkçe konuşan, kökenlerinin 5. ve 6. yüzyıllarda Orta Asya'da büyük bir imparatorluk kurmuş Akhunlar’a dayandığı düşünülen bir Türk topluluğudur. Doğu Türkistan, Türkmenistan, Afganistan, Azerbaycan ve Türkiye’de yaşarlar.
Abdallar kendi aralarında özel bir anlaşma aracı olarak Teber dili ya da Abdal dili denen bir dili(Türkçenin şivesi) konuşabilirler. Çoğunlukla Alevi Bektaşi Müslümandırlar.
Nevşehir’e bağlı Hacıbektaş ilçesi ve bazı köylerinde yaşayan Abdallar; günümüzde Atalay, Caner, Çakır, Çopur, Demir, Doğanbek, Gezer, Gücer, Kabaoğlu, Kaçar, Kara, Kangal, Kavlak, Mercan, Rüzgar, Süle ve Taşkın aileleri olarak Abdal geleneğini ve bozlak müziğini yaşatmaya devam etmektedirler. Veli kangal ,Hacıbektaş Abdallarının en önemli temsilcilerinden birisidir. Neşet Ertaş, bozlağı şu şekilde tanımlamaktadır: “Bozlak, feryattır, ağlamaktır, haykırmaktır. Hani birinin oğlu ya da kızı ölür, onu tutmanın imkânı var mı? O insan bağıracak, yüreğindeki acıyı dışarı atacak, ağıtla aktaracak yüreğinin acısını. Zaten bozlağın çıkış noktası da bu tür acı hadiselerdir”
Hacıbektaş Abdalları bozlak müziğini icra ederken; Davul, Zurna, Saz, Keman, Cümbüş ve Darbuka gibi enstrümanları kullanmaktadır.
Hacıbektaş’ta abdal geleneğini ve bozlak müziğini yaşatmak ve tanıtmak için 2021 yılında Hacıbektaş Abdallar ve Müzisyenler Kültür ve Dayanışma Derneği kurulmuştur.
Aksaray İli Ortaköy İlçesi Kümbet Köyü de bir Abdal Köyüdür. Bir zamanlar tüm yöre köylerin sünnet işlerini ve düğünlerde çalgı işlerini Kümbet Abdalları yapmıştır.
Kırşehir’de Neşet Ertaş Kırşehir Abdalları Kültürünü Yaşatma Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği kurulmuştur. Kırşehir’in Abdal müziği, 2019 yılında UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na müzik dalında dahil olmuştur.
Kırşehir sokaklarında dolaşırken Abdal kültürünü ve Abdal müziğinin izlerini derinlemesine gözlemeniz mümkündür.
Abdalların Anadolu'nun farklı bölgelerinde farklı isimlerle adlandırıldıkları görülmektedir. Batı Anadolu’da çalgıcı anlamına gelen "teber", Antalya’da "zeytinköylü" ya da "teyzeoğlu" , Diyarbakır ve Mardin yöresinde "mıtrıp", Konya-Karaman-Aksaray dolaylarında “carcar” Adıyaman ve Gaziantep yöresinde "gövende", İstanbul'un Kuştepe semtinde ise Kayseri’den geldikleri için "Kayserililer" denilmektedir.
Abdal kelimesi, 11. -13. yüzyıllardan itibaren, özellikle tasavvuf inancına bağlı Türkmen grupları arasında "ermiş, pir, baba" anlamlarında kullanılan bir unvan olduğu da bilinmektedir.
Moğol baskısı sonucu 11. yüzyıl ve öncesinden itibaren Anadolu’ya göç eden Abdal dervişler, Batı Anadolu’nun Türkleşmesi ve Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda görev almışlardır. Geyikli Baba, Abdal Musa, Kumral Abdal belli başlı önderlerdendir.
Yaşamlarını sünnetçilik, sepetçilik, elekçilik, kalaycılık, hurdacılık ve çalgıcılık gibi işlerle sürdürürler. Romanlar- Çingeneler’in de aynı işleri yapmaları sebebiyle karıştırıldıkları görülmektedir. Oysa Çingeneler, 5.-11. yüzyıllarda Hindistan’dan dünyaya yayılmış bir topluluk iken, Abdallar ise Horasan’dan Anadolu’ya gelmiştir.
Abdallar, Anadolu'ya başlarında bulunan Kara Yağmur adlı ulu kişi önderliğinde geldiklerini anlatırlar. Güneydoğu Abdalları ise Beydili aşireti ile Anadolu'ya geldiklerini anlatırlar.
Orta Anadolu’da yaşayan Abdallar ise; Hacı Bektaş Veli ile birlikte Hacıbektaş(Sulucakarahüyük) ve Kırşehir yöresine yerleşmişlerdir. Abdal toplumu Türkiye'de Muharrem Ertaş, Neşet Ertaş, Çekiç Ali, Hacı Taşan, Veli Kangal gibi tanınmış sanatçılar yetiştirmişlerdir.
Yararlanılan Kaynaklar
Demir, Erdi; Uslu, Fatih; Derviş, Leyla; "Abdal Topluluklarında Gündelik Yaşam, Kültür ve Kimlik: Antalya Örneği". Milli Folklor. 18 (144): 76-88.
Solakoğlu, Sibel; Muharrem Ertaş İcrasında Bozlakların İncelenmesi, Sakarya Üniversitesi SBE,Yüksek Lisans Tezi, 2011
Sarıkaya, Yrd Doç Dr Mahmut; Seyfeli, Ok Mahmut; "Kırşehir Abdal/Teber Dili ve Azerbaycan, Özbekistan Gizli Dilleriyle İlgisi". Türklük Bilimi Araştırmaları (15): 243-278
Özdeş, Fahrettin; Demir, Sertan ; "Abdallık Geleneği Temsilcileri Muharrem Ertaş Ve Hacı Taşan'ın Seslendirdikleri Eserlerin Farklı Açılardan Tasnifi". Online Journal of Music Sciences. 3 (1): 166-199.
Dr.Çevik , Mehmet ; Abdal Fıkraları,2018, Ürün yayınları
